Dzieje Wargawy Starej oraz Wargawy Małej
Wieś, własność szlachecka najwcześniej wzmiankowana w XIV wieku w Księgach Sądowych miasta Łęczycy, wymieniana wtedy jako Wargaua, Wargavi, Vargaua. Nazwa prawdopodobnie pochodzi od pierwszych właścicieli wsi - Wargawskich herbu Rola. Pierwsza wzmianka o wsi z roku 1388 opisuje niejakiego Przybysława z Wargawy (Przibislai de Wargawa) który staje w sądzie przeciwko Piotrowi z Woli Oporowskiej, powołując jako świadków min. Pawła z Osędowic (Paulus de Otosandowicze), Rafała z Kencerzyna (Raphael de Kanczerzino miejscowość już nie istniejąca, w pobliżu Daszyny) oraz Kelianus de Upale. (K.S. T 1,751) Dalsze zapiski w księgach sądowych do roku 1419, wymieniają też inne osoby podające się z Wargawy: min. Mikołaja, Przybigniewa (Przibigneus), Przybysława, Pachne, Seczka, Jana, Jarosława, Stanisława. W 1397 r. wymieniany jest Vilczko dziedzic Wargawy (Vilczko heres de Wargaua).
Około 1397 r. Wojciech z pobliskiego Szamowa kupił działy w Wargawie za 40 grzywien groszy praskich. Pisał się następnie z Wargawy, uczestnicząc w 1405 r. w sprawach granicznych dotyczących tej wsi. Identyfikować go można z Wojciechem Budkiem z Wargawy, po którym w 1415 r. występowała wdowa Grzymka wraz z dziećmi. (ZŁ. 4 k.464)
Niewątpliwie na na uwagę zasługuje zapiska w księgach sądowych z 1398 roku.
W Łęczycy stawiają sie: Przybigniew z jednej strony, Aleksander z drugiej oraz Jan, Jakusz i Stanisław z trzeciej którzy zeznali wobec Jana, starosty łęczyckiego i oleśnickiego, że podzielili między siebie dziedzictwo in villa Wargawa, na trzy części. [KS.II.5719]. Od tej pory można mówić o powstaniu 3 odrębnych punktów osadniczych noszących jednak wspólne główne miano. Może być to początek powstania :Wargawy Młodej, Wargawy Starej, oraz nie istniejacej obecnie administracyjnie Wargawy zwanej Budki
Nota, quod venientes nobiles de Wargawa: Pribigneus de una parte, Alexander ex altera parte, Johannes, Jacussius et Stanislaus filiastri premissorum de tercia parte, ordinaverunt inter se coram dno Johanne Oleszniciensi et capitaneo Lanciciensis benivole, quod debent dividere hereditatem in villa Wargawa ad tres partes[...]?
Prawdopodobnie ten że sam Przybigniew w 1417 r. świadczy przy odwołaniu nagany szlachectwa Piotra z Goszczynna:
W 1432 r. Przybysław z Wargawy clenodia: Rolany (godła herbowego Rola) wraz z Stefanem z Łąkoszyna, świadczy w Łęczycy, przy oczyszczeniu szlachectwa Mikołaja z Dobna Występują też dziedzice Kaszew oraz miejscowości Wały k.Kutna
12 maja 1487 r. Kazimierz Jagiellończyk wydał zezwolenie Janowi Szamowskiemu z Szamowa, ówczesnemu kasztelanowi konarskiemu, prawdopodobnie ówczesnemu właścicielowi na przeniesienie Wargawy na tzw. prawo niemieckie:
"Joanni Schamowsky, castellano Conariensi, datum est ius theutonicum super villas ipsius Schamowo et Wargawa, in terra et districtu Lanciciensi sitas."
Ponieważ na początku XVI w. znamy 3 osady (leżące w bliskim sąsiedztwie) o tej nazwie , nie wiemy która o którą z nich chodzi. O wspomnianej lokacji tak oto pisze S.M. Zajaczkowski w swej pracy dt. lokacji osad wiejskich na prawie niemieckim na obszarze powiatu łęczyckiego:
"J. Łaski w lustracji dóbr kościelnych (Liber Beneficiorum), na terenie parafii Witonia wymienił Wargawę Budek, oraz Wargawę podwójną - duplex. Jedną z tych ostatnich opatrzył dodatkowym mianem stara (antiqua), Nyrskj. W wykazach poborowych z 1576 r. wymieniono tylko 2 osady leżące na terenie parafii witońskiej o nazwie Wargawa, przy czym jedną była Wargawa Dutky albo Budek, drugą zaś Wargawa Stara. Wargawa Stara zwana tez Wielką wzmiankowana w źródłach z końca XV w. W 1492 r. źródła wymieniły Marcina z Wargawy zwanego Budek (Ziemskie Łęczyckie, 15). Od jego przydomka posiadana przezeń wieś wzięła swoje drugie miano. Po wspomnianym wyżej podziale wsi na 3 części, nasuwa się pytanie do której Wargawy miało odnosić się wspomniane wyżej zezwolenie monarsze. Wzmiankowana zapiska z 1492 r. wymieniająca Marcina Budka pozwala przyjąć, iż w jego rękach znajdowała się Wargawa Budek. Ten Marcin pełnił wówczas funkcję współarbitra w sprawie toczonej pomiędzy znanym kasztelanem konarskim Janem z Szamowa, który był wtedy burgrabią łęczyckim, i jego żoną Elżbieta, a inną panią noszącą to samo imię. Ta druga z kolei Elżbieta była małżonką Stanisława Nirskiego, który pisał się z Wargawy Wielkiej; był on więc jej właścicielem lub współwłaścicielem. Może więc Jan Szamowski dzierżył Wargawę zwaną przez J. Łaskiego "Nirskj". Co prawda nazwisko Stanisława Nirski, każe przypuszczać iż to on wywodził się ze wspomnianej ostatnio wsi. Sprawa jest więc ciężka do rozstrzygnięcia. Jednak omawiane punkt osadniczy będący własnością kasztelana konarskiego nie doczekały się formalnej lokacji na prawie niemieckim. Dane z XVI w. nie przekazały bowiem wiadomości, iż w jakiejkolwiek z istniejących wówczas Wargaw funkcjonował sołtys lub znajdowały się pola należące do uposażenia sołectwa."
Następnym dokumentem w którym jest wymieniana Wargawa, są lustracje dóbr archidiecezji gnieźnieńskiej z lat 1511-1523 (Liber Beneficiorum, Łaskiego) , które wymieniają Wargowo Budkhy, Varga Antiqua (Stara), Wargowo Duplex (Podwójna) jako wsie należące do parafii Witonia. Dwie pierwsze dawały dziesięcinę z łanów folwarcznych i kmiecych plebanowi w Witoni, ostatnia dawała tylko z folwarku, zaś kmiecie oddawali diecezji łęczyckiej.
Według regestr poborowych z 1576 r. Wargawa Stara (Antiqua) własność Bartłomieja Szamowskiego posiada 9 łanów, karczme, 1 łan pusty (desertatus), 8 osadników lub kmieci.
Wargawa Dutky, w części własność Mateusza Jarochowskiego posiadającego 2 łany, 2 zagrodników, karczmę, 2 rzemieślników, 2 osadników. W drugiej części należy do Jana Szamowskiego, kasztelana brzezińskiego posiadającego 7 łanów, karczmę.
Wargawa Budki (Wargava Budek) jest w posiadaniu Jadwigi Wargawskiej, która płaci z 1 łanu, 1 zagrodnika.
Wargawka alias Wargawa Młoda czyli Mała
Wargawa Mała na przestrzeni lat 1750-1830 miała kilku właścicieli posiadających tu swoje działy. Byli nimi min. Szołajscy, Stępowscy, Gajewscy. Rejestr ks. Franciszka Czajkowskiego, zawierający spisu właścicieli i posesorów dóbr ziemskich z lat 1783-1784 prócz Szołajski wymienia także rodzinę Skrzyńskich (błędnie zapisanych jako Skrzyneckich).
Skrzyńscy herbu Zaremba
W latach 1774-1783 Wargawke zamieszkiwał bracia Skrzyńscy: Adam i Józef. Nie ustaliłem ich formy własności tych dóbr. Niewątpliwym faktem jest że byli najstarszymi synami Stefana Skrzyńskiego, cześnika orłowskiego (łęczyckiego). Adam był synem Stefana i jego pierwszej żony Barbary Szołayskiej. Józef pochodził z drugiego związku Stefana z Rozalią Kuczyńską (Kucińską) z Gledzianówka. Skrzyńscy przybyli do Wargawki z Obidówka w sąsiedniej parafii Strzegocin. Stefan zmarł przed 1764 rokiem. Najstarszy syn Adam zmarł bezdzietnie w 1783 r. w Wargawce w wieku 37 lat.
Żoną wspomnianego Józefa Skrzyńskiego była Katarzyna Rupniewska. W Wargawce przychodzą na świat synowie: Kajetan, zmarły młodo, Eustachy Wincenty oraz Piotr (Paweł?). 1780 roku Józef i Katarzyna opuszczają Wargawkę i przenoszą się do Dąbrówki Wielkiej (pow. Zgierz), nastepnie do Trzcianki i ostatecznie osiadają w Niesułkowie gdzie zamieszkują pozostali bracia Józefa - Teodor oraz Kazimierz. Wiecej o Skrzyńskich czytaj …
Szołajscy vel Szałajscy
Około 1750 roku właścicielem cząstki Wargawy Małej był niejaki Józef Szołajski, któremu zastaw dzierżawny w tym czasie płacił Franciszek Żuchowski (Zuchowski?). (Ł.G.Insk 366). W późniejszym czasie tj. w 1762 r. występuje Stanisław Szołajski. Synem jego był Szymon urodzony w 1764 roku. Nastepnie część Wargawy Młodej znajduje się w rękach Antoniego Szołayskiego. Ze związku Antoniego z Marianna domo Drzewiecką, w 1793 roku w Wargawce przychodzi na świat córka Teodora . Ich syn Jan żonaty z Marianną z Szaniorowskich (Szanierów) . W 1827 Jan Szołajski dziedzic cześci Wargawy Małej (Wargawki) świadkuje przy narodzinach syna Tomasza Siewierskiego, wówczas dzierżawcy części Wargawki i Matyldy z Jerzmanowskich. Ostatecznie Szołajscy po roku 1832 opuszczają Wargawkę i przenoszą się do Dąbrówek w pow. zgierskim.
Stępowscy i Gajewscy
Od 1790 roku druga część Wargawy Małej należała do rodziny Stępowskich. Byli to Wiktor i Elżbieta Łobodzka właściciele także sąsiedniego Szamowa części lit. "A". Tak na marginesie blisko spowinowaceni ze sobą Stępowscy w tym czasie osiadli min: w Węglewicach (Wojciech Stępowski brat Wiktora z żoną Salomea Łobodzką), Romartowie gdzie w 1821 r. wieś dzierżawił Leon, brat Wiktora Stanisław dziedzic Srebrnej w pow. łęczyckim, brat Marceli dziedzic Bowętowa, syn Wiktora - Karol właściciel Glinnika w pow. brzezińskim w gminie Waliszew.
Po Wiktorze Stępowskim Wargawka przeszła na córkę Dorotę. W 1811 roku we Witoni Dorota bierze ślub z Franciszkiem Gajewskim, 46 letnim wdowcem, wówczas dzierżawcą wsi Barłogi. W Wargawce w latach 1813-25 przychodzą na świat ich dzieci: czterech synów i córka. W 1826 Gajewscy wypuszczają majątek w dzierżawę. Gazeta Korrespondenta Warszawskiego i Zagranicznego informuje:
" Wargawa młoda, część pierwsza w Powiecie i Obwodzie Łęczyckim, Województwie Mazowieckim położona, Doroty z Stępowskich i Franciszka małżonków Gajewskich dziedzicznie przynależąca, gruntu ornego prócz łąk, zarośli i pastwisk trzy włóki mniej lub więcej obejmująca, mająca wysiewu ozimego korcy 45, z której czystej intraty jako to: propinacyi i owczarza złp. 650 rachować można: wraz zabudowaniami, robocizna, czynszami, inwentarzem do gruntu przywiązanymi w trzech letnią dzierżawną Possessyą od S. Jana Chrzciciela r.b. Zaczynać, a w tym że samym czasie 1829 r. kończyć się mająca, w drodze publicznej licytacyi, w terminie 5 czerwca 1826 r. przed Mikołajem Szczawińskim Rejentem Powiatu Łęczyckiego w mieście Obwodowym Łęczycy w iego Kancellaryi o godzinie 10 z rana oznaczonym wypuszczoną zostanie ? Licytacya od summy takiej jaką pierwszy licytant zaoferuje, zaczynać się będzie. Akta zajęcia, warunki licytacyjne i wyciąg podatków w Kancelaryi rzeczonego Rejenta przejrzane by mogą. O czem się publiczność zawiadamia.Łęczyca d. 10 kwietnia 1826 roku."
Niestety nie pomaga to zadłużonemu majątkowi i 1828 poddany jest licytacji. W wyniku utraty majątku Gajewscy przenoszą się do Łęczycy. Fanciszek Gajewski umiera w 1837 r. w Bolimowie
Wśród dzierżawców Wargawki można wymienić min. Pawła Siewierskiego męża Zofii z Dzierzbickich, jego następcy syna Tomasza Siewierskiego z żoną Matylda Jerzmanowską (lata 1822-1828) , Edwarda Wyrembowskiego (lata 1829-32) który przed Wargawką dzierżawił Gąsiorów w gminie Mazew. Żoną Edwarda była Zofia Skrzynecka córka Wojciecha dziedzica Kozub i Marianny z Kossowskich.
Wargawę małą w latach 1755-1795 zamieszkiwała też szlachecka rodzina Korycińskich. Aleksander Koryciński mąż Zofi Szałajskiej (Szołajskiej?). Jan Koryciński który w 1777 slubuje z Justyną Jankowską, córką Mateusza z sąsiedniego Szamowa właściciela połowy wsi. W 1771 odbył się ślub Petronelli Korycińskiej z Michałem Gostkowskim, na którym świadkowali Jan Głębocki kasztelan kruszwicki z Wroczyn i Nobilis Bonawentura Kamiński z Wargawy Starej drugi mąż Teresy Drwalewskiej dziedziczki Wargawy Starej.
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleriac55b8b9234
Niesiołowscy herbu Korzbok
Ostatnimi właścicielami Wargawki przed parcelacją dóbr w 1908 roku przez dwa pokolenia była rodzina Niesiołowskich. Po krótce pragnę przedstawić bliżej ich losy. Pierwszym z rodu Niesiołowskich który osiadł w Wargawce był Franciszek. Rodzice Franciszka - Mateusz i Kunegunda z Skrzyńskich pochodzili z Jastrzębi w parafii Sokołów w powiecie gostynińskim. Franciszek urodził się tam w 1816 roku, był jedynym synem Mateusza i jego drugie żony Kunegundy. Warto tu wspomnień o tym że Kunegunda Skrzyńska była córką Marcelego Skrzyńskiego i Małgorzaty Łączowskiej/Łączyńskiej. Z kolei Marceli to syn Stefana i Rozalji Kucińskiej z Obidówka. Od 1770 do 1780 roku bracie Marcelego Skrzynscy zamieszkiwali Wargawkę. Można wiec powiedzieć że po prawie stu latach Skrzyńscy powrócili w swoje strony. Przed 1857 Franciszek staje się właścicielm Wargawki lub jej części. Pierwszą żoną Franciszka była Natalia Rudnicka córka Tomasza i Felicjanny z Szamowskich dziedziców sąsiedniego Szamowa. Ślub miał miejsce w Warszawie w 1857 roku. Niestety ich szczęście nie trwało długo. W rok po slubie w wieku 24 lat umiera Natalia, a 3 lata później ich jedyny syn Miron. Drugą żoną Franciszka została Włodzimira Byszewska, córka Romualda i Emilii z domu Hewell, dziedziców wsi Kotków w gminie Grabów. Slub miał miejsce w Łęczycy w 1865 roku. Dzieci to: Miron (1868 r.), Józef (1869) i Jadwiga (1872) .
W 1871 roku przed Heroldią Królestwa Polskiego Franciszek przeprowadził wywód szlachectwa w której udowodnił swoje pochodzenie od Mateusza i Kunegundy ze Skrzyńskich. Wywód sięgał aż do roku 1621 począwszy od swego pradziada Jakuba Niesiołowskiego z Jastrzębi. Dokumenty dotyczące szlacheckiego pochodzenia Niesiołowskich wymieniają także małoletnich synów Franciszka: Mirona i Józefa.
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria2604506baf
Niesiołowskim dobrze się wiedzie i w 1880 roku kupują sąsiedni majątek - Wargawę Starą, którą w 1899 podarowuja młodszemu synowi Józefowi. Na gospodarstwie w Wargawce pozostaje starszy syn Miron.
W 1882 folwark Wargawa, oddzielony w 1860 r. od dóbr Szamów posiadał 379 mórg (374 mórg gr. ornych, 1 morga łąki, 3 morgi nieużytków) oraz 9 budynków drewnianych.
Miron Niesiołowski
Żoną Mirona została Ewa z Węglińskich herbu Śreniawa. Slub miał miejsce w 1897 roku w Choceniu (kuj-pomors.) Ewa była córką Antoniego Węglińskiego powstańca styczniowego walczącego w oddziale E.Taczanowskiego i Aleksandry Różyckiej h. Rola, dziedziczki majątku Mikstal k.Kutna. Mają 2 córki Joanna Marię i Zofię Salmeę, oraz syna Stefana. Zofia zameżna w 1923 za Bolesława Rotherta z Aleksandrowa. Mieszkają w Warszawie. Niesiołowska-Rotherowa bieże czynny udział w powstaniu Warszawskim jako sanitariuszka. Zmarła w 1960 r. Na warszawskich Powązkach w rodzinny grobowcu pochowani zostali: Miron Niesiołowski (zm. 1940), Zofia Niesiołowska-Rotherowa (zm. 1960), Bolesław Rothert (zm. 1952), Ewa z Węglińskich Niesiołowska (zm.1960) Kwatera 152
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria7f5edf1144
Jadwiga Niesiołowska
Siostra Mirona Jadwiga w 1872 roku w Wargawie wychodzi za mąż za Antoniego Różyckiego właściciela majątku Ptaszkowice koło Łasku. W 1898 Antoni Różycki kupuje Krzyżanów koło Kutna, gdzie się osiedla. Sąsiedni Krzyżanówek należał wówczas do Mieczysława Różyckiego – prawdopodobnie brata Antoniego. Różyccy 1910 sprzedają Krzyżanów i przenoszą się do Warszawy. Córka Halina zamężna 1920 roku w Warszawie za Stanisława Michała Radwana, lekarza, kapitana Wojska Polskiego. W czasie okupacji w 1944 roku Różyccy oddają życie za Ojczyznę.
Dnia 19 i 22 maja 1944 roku na terenie niemieckiego więzienia Pawiak zostali rozstrzelani: Jadwiga Niesiołowska z córkami: Jadwigą i Haliną Radwan, oraz nastoletni synowie Haliny: Wojciech (l.20) i Wiesław Radwan (l.18). Pochowaniu w jednej mogile na Powązkach. Oddali życie Bogu i Ojczyźnie.
Syn Mirona - Stefan Niesiołowski oficer Wojska Polskiego Armii Łódź zginał we wrześniu 1939 r.
Wargawa Stara
Inwentarz wsi sporządzony w 1667 roku w którym właścicielem podaje się niejaki Mikołaj Zakrzewski.
Inwentarz bonorum villa Wargawa, z 1667 r.
Inwentarz wsi Wargawy Starej zeszłego Mości. Pana Mikołaja Zakrzewskiego i pozostały małżonki jego i potomkami jego. Folwark przy nim postawiony na wschód słońca, w folwarku izba bardzo zła i spróchniała, w tej izbie okien nie masz, także w tej izbie pic zły prosty kuminek zły, konewnik (taki szafo-kredens) stary niedobry, w tej izbie ławy nie masz ani stoła, drzwi na zawiasach tak i do izby jak i do komory niedobre... z tej izby komora, drzwi nie na zawiasach, w tej komorze okna nie masz, na tej komorze (porka?) niedobra, do tej porki(?) drzwi na biegunie niedobre.
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria206ba398d9
W tym folwarku sień zła która o 2 kuminach bardzo złych, w tej sieni drzwi duże złe, jedne na podwórze, drugie do gumna na biegunach. Z tej sieni izba piekarniana w której izbie okien nie ma, w tej izbie piec stary niedobry. Na tym folwarku poszycie złe. W tym folwarku obory nie masz tylko dylów z tych obór 24 i 4 słupów,stodoła spustoszała w której stodole dachowie obalonych słupów ... z tych dylów 30 złych, podwórze nieogrodzone. Ogrody niezasiane, w którym ogrodzie 2 takie(?) nieogrodzone. W jednym ogrodzie rzepniku zasianego kawałków 10, chałupy chłopskich kmiecich 3, ogrodnika jedna, którzy kmiecie mają po 4 woły i po jednej krowie, koni nie mają, u tych kmieciach robocizna od św. Jakuba do św. Michała po dni 4, święta kiedy się trafiają w tydzień 2 pańskie, jedna chłopska druga... a kiedy jedno na pańskie pół dnia chłopskie, pół dnia ci kmiece. Kmiece zasiewki niedobre mają po tych kmieciach podatki kopę dziesiątą czynszu po złotymu kaplonów(?) po parę po pół kopy. Ogrodnik jeden, robocizna po nim zwyczajna, przysiewek po 2 składy żyta po składzie, jęczmienia, prosa po zagonie, lnu po zagonie, grochu po składzie, rzepy po składzie, niedobrego owsa składów 6, piec wlepienny do palenia wapna. Działo się w Wargawie w roku 1667. Stanisław Charchowski, Wawrzyniec Leśniowski, Jan Łukaszewski, Wacław Kuczborski.
Na początku XVIII w. Wargawa Stara należała min. do bliżej nieznanej szlacheckiej rodziny Drwalewskich z Drwalewa w woj. łeczyckim. Są nimi Kazimierz i Agnieszka domo Grabska. Ich ślub miał miejsce w 1692 r w Kucharach,skąd pochodziła Panna młoda, w parafii Strzegocin. Agnieszka była córką Pawła Grabskiego i Heleny domo Madalińskiej. Grabscy to w tym czasie właściciele Kuchar Strzegocińskich oraz min. fundatorzy nowego drewnianego kościoła w Strzegocinie. Potomstwo Kazimierza i Agnieszki: Jan Andrzej ochrzczony w Strzegocinie, Aleksander oraz córka Ewa. O Janie nic później nie wiadomo, być może zmarł za młodu. W międzyczasie Drwalewscy przenoszą się do Wargawy Starej, której stają się właścicielami. Kazimierz umiera w Wargawie w 1741 r. wieś w następstwie przechodzi na dzieci: Aleksandra i Ewę.
Żoną Aleksandra została Salomea Kwiatkowska. Alexander zmarł bezpotomnie w Wargawie w 1741 r. w wieku 40 lat. Tak jak jego ojciec został pochowany w kryptach kościoła w Topoli Królewskiej. Salomea wychodzi ponownie za Bonawenturę Kamińskiego.
Siostra Ewa zamężna za Jana Leśniewskiego. Leśniewscy byli średnio zamożną szlachtą pochodzącą z Pruszek w parafii Siedleckiej. W latach 1700-1790 Leśniewscy vel Leśniowscy dziedziczyli Pruszki w części zwanej Moraczewizna. W latach 1750-1789 właścicielem Pruszek był Stanisław wiceregens łeczycki, burgrabia i jego żona Domicella Zieleniewska. Ewa po śmierci swego brata pozostaje jedyną dziedziczką Wargawy Starej. W 1760 r. w grodzie łeczyckim owdowiała Ewa dochodzi swoich praw przeciwko Salomei, wdowy po Aleksandrze Drwalewskim z obecnym mężem Bonawentury Kamińskigo (Ł.Lib.Insc.374,k.148)
Leśniewscy
Zapewne w wyniku zawartej ugody pomiędzy Ewą Leśniewską a Bonawenturą Kamińskim Wargawa w całości pozostaje przy Ewie Leśniewskiej. Dziećmi Ewa i Jana byli: Antoni, Marianna i Brygida. Po spłaceniu swoich sióstr ok. 1770 roku Antoni dziedziczy Wargawę. Zoną Antoniego została Tekla z Czarneckich. Antoni także dzierżawi wieś Zdziechów (gm. Lutomiersk). Testament siostry Marianny wspomina o kaucji którą Antoni wpłacił „dla Królewsko-Pruskiej Ekonomicznej Kamery względem trzymania dóbr Zdziechowa”. Tekla żyła jeszcze w 1794, niedługo po tym roku zmarła. Antoni zmarł nagle w Zdziechowie w 1800 roku. Pochowany został w Lutomiersku. Przebywał wtedy u rodziny, tj. Teresy z Leśniewskich Podczaskiej i jej męża Romana Podczaskiego, w tym czasie dzierżawców lub zarządców majątku Zdziechowskiego. Teresa - spokrewniona z Antonim, była córką wspomnianego Stanisława Leśniewskiego, burgrabi łęczyckiego i dziedzica Pruszek.
Po bezpotomnej śmierci Antoniego majątek Wargawy spadł w sukcesji jego następcom. Sukcesorami majątku po Antonim były jego siostry: Marianna zamężna Rutkowska oraz Brygida zameżna Babska. Nastąpił nieformalny podział Wargawy na 2 części pomiędzy siostry
Marianna Leśniewska ślubuje w 1784 r. w kościele Witońskim z Andrzejem Rutkowskim, wdowcem pochodzącym z parafii Nowskiej (Nowe Kutnowskie). Na ślubie świadkują sąsiedzi: Bonawentura Kurowski dzierżawca Osędowic i Jan Głębocki kasztelanic kruszwicki dziedzic Wroczyn. W 1791 roku Marianna będąc już wdową, zapisuje w Łęczycy siostrzenicy Salomei (córce siostry Brygidy i Ludwika Babskiego) sumę 8 000 zł na Wargawie jako posag. W 1800 roku po śmierci brata Antoniego, Marianna nie będąc w stanie zarządzać gospodarstwem postanawia sprzedać należącą do niej połowę majatku. W 23 marca 1804 roku zostaje zawarty kontrakt sprzedaży pomiędzy Marianną jako sprzedającą a jej siostrzenicą Salomeą zamężną Babską – kupującą. Suma jaką trzeba zapłacić za dział Wargawy to 40 887 złp. Właścicielką połowy majątku po zrealizowaniu zobowiązań finansowych i spłaceniu długów jest odtąd Salomea. W 1809 roku Marianna Rutkowska spisuje testament, w którym zapisuje: min. 1500 zł wnuczkowi Erazmowi Skotnickiemu, wnuczce Angeli córce Wojciecha i Rozalji z Piekarskich 9 tys zł, wnuczkowi Józefowi 4 tys. zł., darowizne 2 tys. zł dla kościoła i proboszcza Witońskiego na mszę i godny pochówek, oraz sumę 3 tys. zł po połowie dla kościołów: Witońskiego i Topolskiego, za coroczne odprawianie mszy za duszę zmarłej. Wykonawcami testamentu uczyniła Jan Gutowski pisarza łęczyckiego i Leona Stępowskiego dzierżawcę Romartowa. Marianna z Leśniewskich Rutkowska zmarła bezdzietnie w 1812 w Wargawie Starej, pozostając w opiece przy wnuczce Salomei
Siostra Marianny Brygida Leśniewska przed 1761 r wyszła za maż za Ludwika Babskiego. Zamieszkiwali Pokrzywnice w parafii Piątek gdzie w latach 1761-1767 rodzą się ich dzieci: Salomea (ur. 1761), Marcjanna (ur.1767) oraz syn Wojciech. Ludwik przeżył Brygidę, w 1777 roku zamieszkuje Siemieniczki koło Strzegocina. Dalszy los nie jest mi znany. Po śmierci rodziców dział połowy Wargawy przeszedł na dzieci: Salomeę i Wojciecha
Żoną Wojciech Babskiego była Rozalia z Piekarskich, dzieci to: Aniela (zm. 1816) i Józef podoficer altyrelii konnej (zm. 1834 w wielku 28 lat). W 1834 Wojciech mieszka w Warszawie, u Agnieszki Z Babskich i jej męża Franciszka Piotrowskiego, byłego oficera Wojsk Polskich, strażnika dochodów celnych w stolicy. W 1834 roku przelewa spadek zapisany jemu przez stryjenkę Mariannę na Agnieszkę voto Piotrowską. Bliższe pokrewieństwo pomiędzy nimi nie jest mni znane.
Salomea Babska córka Brygidy oraz Ludwika Babskiego przed 1794 r. wyszła za Józefa Karola Skotnickiego, syna Michała i Joanny Szołowskiej. Józef (urodzony w1765 roku) pochodził z Biernacic (gm. Wartkowice) gdzie Skotniccy od dawna mieszkali i dziedziczyli. Do dziś dnia w Biernacicach zachowały się malownicze ruiny pałacu Skotnickich przy drodze do Uniejowa. W 1794 w Wargawie urodził się ich jedyny syn Erazm Jakub. Chrzestnymi byli sąsiedzi: Wilhelm Orsetty, starosta topolski z Witoni i babka Erazma Tekla z Czarneckich Leśniewska. Szczęście małżeńskie nie trwało długo. Salomea rozwiodła się z Józefem Skotnickim w 1802 roku
12 czerwca W 1802 roku zostaje zawarty kontrakt sprzedaży połowy Wargawy Starej nalezącej do sukcesorów po Brygidzie rodzeństwa Salomei (w separacji będącej Skotnickiej) i Wojciechem Babskich. Kupującym jest pochodzący z powiatu rawskiego Antoni Babski. Robowanie (oficjalne wpisanie) aktu kupna-sprzedaży do ksiąg wieczystych następuje 24 stycznia 1804 roku. Na mocy kontraktu Antoni Babski (defacto późniejszy mąż Salomei) wszedł w posiadanie połowy wsi bez inwentarza za sumę 40 000 złp.
Antoni, od 1804 roku drugi maż Salomei domo Babskiej był Sędziom w Królestwie Polskim, a także właścicielem wsi Wojski (obecnie Wojska) w powiecie rawskim. W tym samym 1804 roku Salomea w asystencji meża Antoniego kupuje od swojej stryjenki Marianny Rutkowskiej jej połowię Wargawy. Własność została wyceniona na 40 877 złp. Jednak po odliczeniu długów i sum zapisanych na majątku wartość wyniosła ok. 20 000 złp. Na majątku były zapisane też inne obiążenia, min. suma 12 000 zł dla Tekli Leśniewskiej domo Czarneckiej (żony Antoniego). Po śmierci Tekli suma przeszła następnie na jej siostrę Józefę zamężną za Józefa Nowowiejskiego, która to z kolej przeszła na ich potomstwo: Antoniego i Aleksandrę. Salomea poprzez kupno od swojej stryjenki połowę wsi, wraz z mężem Antonim stali się w 1804 r. właścicielami całości Wargawy Starej. Majątek liczył wówczas 302 morgi (ok 170 ha). Przed śmiercią Salomea przekazuje swoją połowę majątku na syna Erazma. Salomea zmarła w Wargawie w 1831 r. w wieku 70 lat, mieszkając przy synu Erazmie. Antoni zmarł w 1843 roku we dworze w Wroczynach, będący na utrzymaniu ich właścicieli . Z drugiego małżeństwa Antoni i Salomea nie pozostawili potomstwa. Jedynym potomkiem i spadkobiercą był Erazm Skotnicki
Erazm Skotnicki herbu Rola
W 1828 roku Erazm Skotnicki zawiera umowę kupna-sprzedaży z ojczymem Antoni, na mocy której Erazm, za kwotę 20 000 złp. Staje się właścicielm drugiej połowy majatku. W 1832 Erazm wypuszcza Wargawę w dzierżawę Józefowi Babskiemu, synowi stryja Wojciecha. Nastepnie po jego przedwczesnej smierci Aleksandrowi Ostrowskiemu. W 1834 roku Erazm sprzedaje majątek Stanisławowi Załusce, bratu Weroniki, pochodzącemu ze wsi Siemiony. Poza uzgodnioną kwotą 20 tys. złp, nowo kupujący ma wypłacać małżonkom Sktonickim alimenty dla ich dzieci po 500 i 1500 złp. Nowy właściciel w 1839 roku składa wniosek do Dyrekcji Towarzystwa Kredytowego Ziemksiego o zaciągniecie pożyczki w listach zastawnych na sumę 8200 zł, kótra w 1843 roku zostaje jemu przyznana. W między czasie w 1837 majątek Wargawa od Stanisława bierze w dzierżawę jego brat Leon Załuska.
W 1828 roku w Białotarsku koło Gostynina Erazm Skotnicki żeni się z Weroniką Załuską (Załuske) herbu Lubicz, córka Joachima i Nepomuceny z Trzebuchowskich. Weronika urodziła się w 1811 we wsi Siemianach w pow. kowalskim (obecnie Siemiony), należących do jej brata Stanisława Załuski. Dziećmi Erazma i Weroniki byli:
- Katarzyna Bibianna ur. w Wargawie (1829-1845). Zmarła w Siemionach
- Antoni Zenon Tomasz ur. w Wargawie (1830-1903). Ślub w 1855 z Antoniną Stodulską z Woli Prosperowej. Zmarł w swoim majątku Malina koło Kutna.
- Józef oraz 4. Józefa oboje zmarli za młodu.
Erazm zmarł w Wargawie w 1839 r. w wieku 48 lat.
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria45dc770b6d
Zgleniccy herbu Prus II
W 1844 roku w kościele w Białotarsku Weronika Załuska lat 29 wyszła ponownie za mąż za o rok starszego Konstantego Zglinickiego (Zglenickiego), kawalera z Płocka. Konstanty Zglinicki, urodzony w Małej Wsi w parafii Orszymowskiej, był jedynym synem Antoniego (niegdyś ekonoma w Małej Wsi) i Barbary Krajewskiej obecnie mieszkającej w Żurominie pow. mławskim. Był aplikantem asesorem Trybunału Cywilnego w Płocku. Małżonkowie sporządzili intercyzę przedślubną W lutym 1845 roku Stanisław Załuska przeniósł własność Wargawy z powrotem na Weronikę wówczas żonę Konstantego Zglinickiego za kwotę 3 000 rubli srebrem. Tyle też wynoszą ciążące na dobrach długi, które nowy nabywca musi spłacić. W 1855 roku Weronika przekazuje Wargawę synowi z pierwszego małżeństwa Antoniemu Skotnickiemu za sumę rubli śrebrem 12 000. Ponadto w przypadku śmierci męża, Weronika zapisała sobie dożywotnie utrzymanie przez syna Antoniego.
W Wargawie w majątku na gospodarstwie pozostaje syn z pierwszego małżeństwa – Antoni, który z 1855 roku ślubuje z Antonina Stodulską. Ślub odbył się na Jasnej Górze. W 1858 Weronika i Konstanty opuszczają Wargawę i przenoszą się do kupionego majatku Dębe (pow. legionowski) liczącego ok 336 hektarów.Tam w 1876 w Ludwinowie Dębskim umiera Weronika, w 1890 roku jej mąż Konstanty.
Z drugiego związku Weroniki z Konstantym Zglinickim narodziły się dzieci:
- 1. Euzebiusz Ludwik, urodzony w 1847 r.
- Pankracy Bolesław, urodzony 1848 r.
- Witold Leon Julian, urodzony w 1850 r. wybitny inż. geolog, ze względu na pozostawiony majątek, nazywany polskim Noblem. W metryce urodzenia Witolda czytamy:
„Działo się 21 lipca 1850 roku , stawił się Wielmożny Konstanty Zglenicki dziedzic wsi Wargawy Starej i tamże zamieszkały lat. 36 w obecności Łukasza Stolińskiego Wyrobnika z Wargawy starej l. 40 tudzież Kazimierza Gryglaka Wyrobnika z Wargawy l.30 obydwóch w Wargawie zamieszkałych, pokazał nam dziecię płci męskiej które się urodziło tu w Wargawie dnia szóstego stycznia roku bieżącego o godzinie siódmej wieczorem z jego małżonki Weroniki z Załusków l.34, dziecięciu temu na chrzcie świętym odbytrm w dniu dzisiejszym nadane zostały imiona Witold Leon Julian a rodzicami jego chrzestnymi byli Wielmożny Jan Załuski i Julianna Sąchocka, świadkowie pisać nie umieją”. Więcej o Witoldzie czytaj ….
Wojciech Pieniążek herbu Odrowąż
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria18ffd93394
W 1858 roku Antoni Zglenicki dokonał zbycia swojego dziedzictwa po rodzicach. Kupcem i nowym właścicielem Wargawy jest Wojciech Stanisław Michał 3-imion Pieniążek. Wojciech pochodził z Kalinowca pod Nieszawą, majątku który otrzymał po ojcu też Wojciechu. Po śmierci ojca w 1857 roku Wojciech sprzedał Kalinowiec. Z otrzymanych funduszy kupuje rok później Wargawę Stara. W 1858 roku zawiera komplanację (układ pojednawczy) z żydem Herszem Opoczyńskim kupcem z Kutna w sprawie o zapłatę za 90 korcy pszenicy, którą Wojciech podjął się dostarczyć do Włocławka. Wojciech pożycza także od Hersza sume 660 rubli. W 1862 roku Wojciech zaciąga następną pożyczką, tym razem u łęczyckiego żyda Abrahama Józefa Toruńczyka, na sumę 450 rubli, którą Wojciech spłacił już w roku nastepnym. W tym samym roku Wojciech pożycza od łęczyckiego notariusza Kurzykowskiego sumę 1050 rubli z zobowiązaniem spłaty do 1 stycznia 1863 roku. Po za tym na Wargawie cały czas ciążyła niespłacona pożyczka dla Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w kwocie 8400 rubli srebrem.
Być może z podowu braku możności spłacenia długów, Wojciech decyduje się sprzedać Wargawę. Akt sprzedaży sporządzony zostaje 5(17) stycznia 1863. Nowym nabywcą okazuje się Józef Tarnowski, właściciel Witowa koło Kutna z przyległością Madzidłowa. Nowy nabywca musiał zapłacić za majątek kwotę 13 500 rubli. Ponadto zobowiązował się do uregulowania długów obciążających dobra, min. dla Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, sukcesorom po rodzicach tj. po Wojciechu i Antoniny z Morzyckich Pieniążkowej, której na Wargawie zapisane było prawo dożywocia. Razem długi wynosiły 10 650 rubli, więc do wypłaty Wojciechowi pozostało jedynie 2850 rubli.
22 stycznia wybuchło Powstanie Styczniowe. Wojciech Pieniążek bierze w nim czynny udział, jako dowódca oddziału kawalerii. Walczy w oddziale Calliera na kujawach. Ranny w potyczce pod Brodowem został wzięty do niewoli. Źródła podają że wymierzoną karę śmierci zamieniono na zesłanie na Syberię do gubernii Wjackiej. Więcej o Wojciechu i udziale w powstaniu czytaj …
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria20d1219f3b
Sprzedaż Wargawy można powiedzieć w przeddzień wybuchu powstania, uchroniło na pewno majatek od konfiskaty. Czy był to przypadek, czy Wojciech przeczuwał co może się wydarzyć, i że nie pozostanie bierny w zaistniałej sytuacji?
Wojciech powrócił z tułaczki ok. 1868-1869 roku. Wtedy występuje osobiscie w różnego typu sprawach sądowych dotyczacych zaległych zobowiązań względem wierzycieli.
Jednak co dziwne we wszystkich sprawach Wojciech Pieniążek występuje jako właściciel dóbr Wargawa, tamże zamieszkały? Czyżby majątek został następnie odkupiony przez Pieniążka, czy był to sprytny fortel, a może rzekoma sprzedaż nie doszła do skutku? W każdym razie w dokumentach majątku nie znalazłem na to odpowiedzi.
30 stycznia(11 lutego) Wojciech Pieniążek podpisuje kontrakt z Leonem Epsteinem, bankierem i właścicielem Fabryki Cukru i Rafinerii „Konstancja” wówczas pod miastem Kutnem, na dostawę buraków cukrowych. Za wywiązanie się z kontraktu Pieniażek miał otrzymać kwotę 4500 rubli.
Uwłaszczenie i zniesienie pańszczyzny
Car Aleksander II na mocy aktu prawnego z 2 marca 1864 roku zwanego Ukazem Carskim „O urządzeniu włościan w Królestwie Polskim”, dokonał zniesienia pańszczyzny oraz nadał ziemie będąca w użytkowaniu włościan , na ich właśność. W przypadku Wargawy Starej dla 11 włościan przypadło w sumie 11 mórg i 57 prętów. W zamian za przekazanie gruntów włościanom, właścicielowi majątku przysługiwało odszkodowanie.
Decyzją Komisji Likwidacyjnej z 28 grudnia (9 stycznia) 1867/8 roku właścicielowi Józefowi Tarnowskiemu zostało wypłacone wynagrodzenie likwidacyjne za gruny przeznaczony dla włościan w sumie 250 rubli 80 kopiejek.
Dnia 4(16) grudnia 1869 roku na gruncie dóbr ziemskich Wargawa Stara miało miejsce komornicze zajęcie i zaaresztowanie majątku . Na żadanie Domu Zleceń Ziemian we Włocławku i wyroku z 1876 r. zapadłego zaocznie, wezwano Wojciecha Pieniążka jako dłużnika do zapłacenia sumy 1382 rubli wraz z odsetkami i kosztami procesu. W przypadku nie spłacenia długu został wyznaczony termin sprzedazy i licytacji majątku na dzień 13(25) kwietnia 1870 roku.
Wielkość majątku wynosiła wówczas 330 mórg miary nowopolskiej lub 168 sążni co po przeliczeniu daje około 185 ha. Na potrzeby postepowania egzekucyjnego została wykonana inwentaryzacja majątku, który tak się oto przedstawiał:
Opisanie zabudowań na gruncie znajdujących się ...
Dwór z drzewa parterowy pod dachem gontami krytym i jednym kominie murowanym nad dach wyprowadzonym, z frontu dzwi jedne i okien 4 oraz facjata o jednych drzwiach oszklonych przed którą balkonik z galeryjką drewnianą i 2 okna, w lewym szczycie okien 2 do piwnicy pod domem , od tyłu okien 2 i drzwi jedne przy tym z prawego szczytu oszklone do ogrodu prowadzące przy tym z prawego szczytu jest przystawiona kuchnia również z dzewa kóra się łaczy i styka z poprzednim o jednym kominie murowanym nad dach gontami pokryty. Sciany dworu z zewnatrz są obsadzone krzewamu winnymi z tyłu.
- Ogród owocowy płotem żywym i kamieniami otoczony znacznej rozległości mieści w sobie około 2 000 sztuk drzew, orzechów włoskich sztuk 15, inspekta o 2 skrzyniach , jest altana z bali postawiona słomą pokryta i kanał mały a w niewielkiej odległości od dworu jest brama z z łat rżniętych wjezdna do tegoż ogrodu . Przy dworze z prawego szczytu nieco wklęsło w ogrodzie
- Komórki mórowane pod dachem słomą kryte o 4 drzwiach
- Podwórze, klomb sztachetami dwoma obniedziony, gołębnik z drzewa na słupie wkopany oraz studnia drzewem ocembrowana z żurawiem za drogą
- Stodoła z drzewa o 4-ech klepiskach z tyleż wierzejami na przstrzał pod dachem słomą krytym w tej mieści się młocarnia 4 konna
- Owczarnia i spichrz z litego muru postawiona dachem słomianym kryta
- Budynek nowy na stajnie i oborę przeznaczony rowniez z bitego muru okrokwiony i połaczony bez dachu o 8 drzwiach niedokończony
- Szopa stara z drzewa zbudowana obecnie do rozebrania stosownie do oświadczenia właściciela
- Parkany czyli płoty z kamieni urządzone
Na wsi
- Dom czworak z drzewa pod dachem słomą krytym o jednym kominie murowanym przez parobków dworskich zamieszkały
- Dom drugi takiż również przez ludzi dworskich zamieszkały
- Dom z drzewa słomą pokryty o 2 izbach w połowie przez karczmarza Franciszka Kamińskiego zajęty, z którego na wyszynk trunków rubli 120 dworowi rocznie opłaca ma do tego pół morgi gruntu a w drugiej połowie do uwłaszczonego należy
- Dom z drzewa postawiony pod dachem słomą krytym o 2 izbach w jednej mieszkają parobcy dworscy, w drugiej uwłaszczony
Dwór do uprawy gruntu utrzymuje parobków płatnych rocznie po rubli 21 kop. 10 i ordynacyi w zbożu po 12 korcy – pół morgi gruntu i 2 sążnie drzewa . Ogrodnik płatny rocznie rubli 30 i 18 korcy ordynacyi w zbożu. Znajduje się na gruncie koni fornalskich 24, krów 10, jest również 200 sztuk owiec, ale te są własnością Ignacego Barańskiego, który opłaca rocznie od sztuki po 90 kopiejek. Wozów półtoraków na żelaznych osiach 6, pługów 12, bron żelaznych 4 i drewnianych tyleż.
Włościanie w tej wsi osiedli, majac grunta:
- Antoni Pawlak prętów 200
- Grzegorz Jedrzęjczak, pretów 200
- Teodor Stolarczyk mórg 1, prętów 186
- Kazimierz Gryglak mórg 1 prętów 86
- Jakób Pietrzek pretów 155
- Jakub Augustowski mórg 1, prętów 87
- Kazimierz Stępka mórg 1, pretów 110
- Piotr Piotrowicz mórg 1, prętów 20
- Marianna Stasiak pretów 290
- Wojciech Jedrzejczak prętów 260
- Sukcesorowie Szymona Stępki pretów 290
Razem mają gruntów mórg 11 prętów 57. Lecz włościanie wyżej wymienieni tak zabudowania jak i gruntów każden Najwyższym Ukazem mają sobie na własność nadaną bez zadnego obowiązku dla dworu. Wedle wyciągu z Kassy Okręgu Łeczyckiego w 1869 podatki z dóbr opłacają się rocznie.
Do licytacji jednak nie dochodzi. Wojciech w latach 1871-72 zaciąga następne drobne pożyczki min. od Judy Majera Lipskiego, Leopolda Średnickiego właściciela majątku Gutowo w powiecie kolsim. Ostatecznie w 1873 spłaca Domowi Zleceń z Włocławka dług wynoszący 1382 rubli z odsetkami. Spłaca także inne długi min: Juda Majerowi Lipskiemu (2700 rubli), oraz Berkowi Kronsiblerowi z Kutna
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria4471fe2a0c
20 stycznia (1 luty) 1873 roku Wojciech Pieniążek (ponownie ?) sprzedaje Wargawe Marii z Wołczewskich i Henrykowi małżeństwu Dergiman. Mąż Marii jest asesorem kolegialnym zamieszkałym w Łodzi. Pieniażek w majątku mieszka jeszcze do lipca 1873, nastepnie przenosi się do swojej siosotry Antoniny Bogusz do Krowic w okręgu Włocławskim. Maria Dergiman 8(20) marca 1873 roku zaciąga pozyczkę w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim na kwotę 8300 rubli . W tym samym roku Maria zawiera ponowną umowę z Fabryka Cukru „Konstancja” na dostawe surowca z plantacji o wielkości 40 mórg (ok 20 ha) . W 1877 r. Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, z powodu zalegania ze spłatą rat pożyczki, postanawia o wystawieniu Wargawy na pierwszą przymusowa sprzedaż która ma się odbyć w dniu 20 sierpnia/1 wrzesnia 1877. Do licytacji jednak nie dochodzi. Zostaje wyznaczony drugi termin na dzień 6/18 wrzesnia 1880 r.
Maria Dergiman, w tym samym roku czyli 1880 sprzedaje Wargawę Stefanowi Moszyńskiemu.. W 1881 roku w Gazecie Warszawskiej ukazuje się ogłoszenie o wystawieniu przez Moszyńskiego majątku Wargawa Stara na sprzedaż:
Ostatecznie kupcami w 1882 roku okazali się Franciszek i Władymira z Byszewskich małżonkowie Niesiołowscy (czytaj powyżej). W 1899 Niesiołowscy podarowali majątek młodszemu synowi Józefowi.
Od roku 1908 Za władania Józefa Niesiołowskiego rozpoczęła się parcelacja Dóbr i sprzedaż działek poszczególnym rolnikom. Dział gruntu wynoszącą 64 morgi 110 prętów wraz z dworkiem kupił w 1908 roku Jan Michałowski. Dziś w tym miejscu mieszkają Państwo Sobczyńscy
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria9e96e07400
Wargawscy herbu Rola
Według Herbarza Rycerstwa Polskiego Bartosza Paprockiego z 1584 r. Wargawa jest gniazdem rodowym rodziny Wargawskich, drobnej szlachty herbu Rola. I nie inaczej
Idąc chronologicznie pierwszym Wargawskim o którym podają znane mi źródła jest Jan Wargawski., tytułowany miecznikiem łęczyckim, wicestarostą i burgrabia oraz horodniczym przedeckim. Skape informacje o nim pochodzą z Metryki Koronnej, pod datą 1537 r.:
"Ioannes Vagrawski, gladifier Lanciciensis,vicecapitaneus et burgrabius arcis Predecensis, a bellica expeditione absolvitur" [18601]
Herbarz Kacpra Niesieckiego pod hasłem Wargawski h. Rola w Łęczyckim województwie wymienia Macieja Wargawskiego, proboszcza łęczyckiego, od roku 1540 proboszcza parafii Zgierz (po śmierci Tomasza Rożnowskiego). Tytułowany jest także poborcą sieradzkim i łęczyckim, uczestniczącego w lokalnych komisjach przy sporach o granice i świadczenia.
Tutuowany w dokumentach również dziekanem kaliskim, kanonikiem włocławskim i płockim. Kolejno zapisy z 1535 i 1537, 1538, 1540 r. :
"Data est praesantiatio Mathie Wargawski ad canonicatum et praebendem Vladislaviensem, quam Sebastianus Opalenski, custos Posnaniensis, in personem eiusdem Vargawski sub certis condicionibus resignavit" 1535 r.[17708]
"Ad intercesionem reginae Bonae Mathias Wargawski, canonicus Vladislaviensis, ab bellica expeditione absolvitur" 1537 r.[18600]
"Data est praesentatio ad ecclesiam parrochalem in Zgierz Mathie Wargawski, canonico Vladislav, post mortem Thoma Roznowski" 1540 r.[20072]
"Mathie Vargawski, Vladislav et Posnaniensis canonico, secretario regio et Lancicac in Zgerz plebano in donationem decimae in Villa Brenno, ad ecclesiam parrochialem in Zgierz quondam spectantis, in vsun mansonariorum, preadicatorum et organisae ecclesiae parrochailis Lancic consensu datur" [1547 r.][23028]
Wargawski od 1538 do 1550 r. był rektorem kościoła farnego w Łęczycy. Na jego prośbę król Zygmunt Stary wyznaczył dożywotnią pensję roczną na dochodach plebańskich dla jakiejkolwiek osoby duchownej. W 1541 r. ufundował wielki dzwon dla miejscowej fary. W 1550 r. Wargawski został archidiakonem łęczyckim i zrezygnował z miejscowego probostwa, zachowując przy tym prawo do rocznej pensji w wysokości 30 grzywien.
W dokumencie ugody z 1478 r. dt. dziesięciny pieniężnej należącej się kolegiacie św. Idziego w Kłodawie (obecnie już nieistniejącej) z probostwa łęczyckiego, wymieniony jest honoralibis Maciej Wargawski, nauczyciel tamtejszej szkoły parafialnej, później kolegiackiej, od 1516 r. był jej rektorem (!). Tenże sam Maciej Wargawski w 1548 r. wyznaczony został jednym z komisarzy w sprawie erygowania wójtostwa w Kłodawie na prawie magdeburskim.
Ranga szkoły i jej poziom były na ten czas dość wysokie.Uczono w niej języka łacińskiego, liturgii, śpiewu, katechizmu. Do podniesienia poziomu szkoły przyczynił się min. Sędziwój z Czechla w okresie swego pobytu w Kłodawie Będąc profesorem Akademii Krakowskiej zapewnił obsadę nauczycielską na wysokim poziomie, sprowadzając stamtąd specjalistów. W takiej sytuacji szkoła została uznana za filię Alma Mater Jagiellonica. O tradycjach naukowych Kłodawy świadczy fakt, że w latach 1364-1514 na Akademii Krakowskiej studiowało 21 kłodawian.
Jednak nasuwa się tu pewna wątpliwość czy Maciej Wargawski z dokumentu z 1478 r. , poźniejszy jej rektor to ten i sam nasz Wargawski. Maciej Wargawski umiera w 1559 r.
W kolegiacie w Tumie znajduje się marmurowy nagrobek z płaskorzeźbą przedstawiającą Macieja Wargawskiego (tuż przy wejściu w kruchcie, po lewej stronie). Napis na płycie głosi:
Venerabilis Mathias Wargawski Archidiac.Lanc. Et Vladislavien.Poznaniensis Eclarum Can. S.R.M. Vir admiralibis in Deum ac pauperes, piatere et in quovis amicos mire officiosus, in egentes liberalis alienique minime unquam cupiens, vitae humanae fluxam cernens gloriam, vivens adhuc cadaveri suo sarcophagum extruxit, mortuus an. Dni 1559 die 5 aprilis.
a d L e c t o r e m
Vive diu, vitamque tuam perpende viator aeterea felix possis ut esse domo. Vixi ego sat clarus nec turpia nomina gessi omnia sub parva mole jacere vides
Co można przetłumaczyć:
Czcigodny Maciej Wargawski archidiakon łęczycki i kujawski, kanonik poznański, sekretarz JKrólewskiej mości, mąż zawołany Boga i cierpiących niedostatek i we wszystkiem względem przyjaciół dziwnie uczynny, względem ubogich szczodrobliwy i cudzego nigdy nie pożądający, życia ludzkiego widząc nietrwała sławę, jeszcze za życia ten grobowiec dla zwłok swoich wystawił. Zmarł d.5 kwietnia 1559 r.
D o c z y t e l n i k a
Żyj długo, wędrowcze, i tak roztrząsaj swe czyny,
Abyś mógł szczęśliwym być w życiu wiecznem.
Żyłem ja aż nadto sławny i miałem nie najgorsze imię,
Ty widzisz to wszystko spoczywające pod tym niewielkim głazem(ciężarem)?
Nagrobek zdobią herby: Sulima, Ogończyk, Rola i Jastrzębiec, a więc przodków Macieja. Być może jest też fundatorem kamiennej chrzcielnicy w kolegiacie (zdobią ją te same herby).
https://witonia-historia.nsfera.pl/wargawa.html?showall=1#sigProGalleria7db4e6344e
Niewątpliwie z Wargawy pochodził Rafał Wargawski herbu Rola, kanonik kujawski, od 1548r. żupnik a ns. kanonik krakowski, pisarz skarbu koronnego, sekretarz królewski min. pisarz królowej Bony. Z racji swoich zasług na zamku w Krakowie, w katedrze na Wawelu według źródeł istnieje nagrobek który opowiada go: proboszczem katedralnym i proboszczem u św. Floriana na Kleparzu.i u św. Jakuba na Kazimierzu (wg: Katalogu biskupów, prałatów i kanoników krakowskich z 1852 r.)
Raphaeli Wargawski Budek de Wargawa, Eccl. Cathe Crac. Et s. Floriani in Kleparz, nec non s. Jacobi Casimiriae Praep. Custodi Sandom. An Canonico Vladisl. Viro genere nobili, pietatiscultori studioso, ingenio prespicaci doctrina eleganti , morum singulari candore, et comitate: pauperum, tam in educandis consanguineis egenis doctrinae studiosis Oatrono liberari, mortali vita perfuncto. Generosus Martinus Jarochowski de eadem Wargawa, et in Nagorzany heres, nepos ex fratre germano, ad locum sepulchri, propter excitandos praetereunies deprecandi illi vitam et requiem aeternam, Patruo suo pientiss. Posuit.
Niestety nie posiadam informacji czy istnieje tam do dnia dzisiejszego. Odczytujemy iż nagrobek ufundował Marcin Jarochowski, wnuk Wargawskiego który pisze się dziedzicem Wargawy i wsi Nagorzany.
O więzach rodzinnych pomiędzy Wargawskimi a Jarochowskimi z Jarochowa, może świadczyć fakt iż ok. 1500 r. Małgorzata Jarochowska herbu Lubicz z Jarochowa wychodzi za Wargawskiego (matka Macieja Wargawskiego, patrz wyżej), wnosząc w posagu min. dobra Jarochów. (Herbarz Szlachty Polskiej str. 384). Mężem i zarazem ojcem Macieja mógł być wymieniony wcześniej Jan Wargawski
Według zapisów w Metryce Koronnej, w 1552 r. Zygmunt August, król polski nadaje Rafałowi Wargawskiemu swemu sekretarzowi i kanonikowi włocławskiemu wieś Szadkowice w woj. sieradzkim. (Obecnie pow. Szadek)[AGAD, MK 82 f.202].
Potwierdzenie tego zapisu znajdujemy w Lustracji dóbr Królewskich w Koronie z lat 1564-65, która podaj iż własność królewska, wieś Szadkowice w woj. sieradzkim została darowana w 1552 r. przez zygmunta Augusta swojemu sekretarzowi, Rafałowi Wargawskiemu. W rok po lustracji posiadaczem wsi jest Jan Kościelecki, lustratorzy wyraźnie stwierdzają że wieś nie jest w posiadaniu Jarochowskich, krewnych spadkobierców Wargawskiego.
Anna Wargowska (zapewne pomyłka i powinno być Wargawska) herbu Rola, córka Stanisława (1622 - 1644) była żoną Zygmunta Żychlińskiego herbu Szeliga, dziedzica na Kargowie, Wolicach i Dobieszynie. [Teodor Żychliński " Złota Księga Szlachty Polskiej " rocznik XIII,str. 305]
---------------------------------------------------------
Bibliografia
1.Herbarz Szlachty Polskiej T. 13
2. Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Korytkowski Jan (1824-1888)
3. Katalog Biskupów Prałatów i kanoników Krakowskich, T.III 1852 r.
4. Michał Walicki "Kolegiata w Tumie pod Łęczycą " 1938 r.
5. Spis Obywateli Królestwa Polskiego, 1909 r.
6. Semkowicz Wł. "Wywody szlachectwa w Polsce w XIV-XVII w."
7. Metryka Koronna 19, f. 204 [MRPS I, nr 1872]. AGAD
8. Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności T.2 1827 r.
9. Herbarz polski Kaspra Niesieckiego T.9[T-W]
10. Michał Rawita-Witanowski "Kłodawa i jej okolice pod względem historyczno-ludoznawczym", 1905 r.
11. Księgi grodzkie łęczyckie, Castr. Lanc. Rel. 125 .[AGAD], Ziemskie Łęczyckie 4 k.464;6 k.62
12. S.M. Zajączkowski "Lokacje osad wiejskich na obszarze przedrozbiorowego powiatu łęczyckiego do lat siedemdziesiątych XVI wieku"
13. Varia Genealogiczne. Zespół nr 467. Sygnatura 45. AGAD (Niesiołowski)
14.https://cmentarze.um.warszawa.pl; https://lodzkie.dipp.info.pl/baza-dipp/item/147-gmina-krzyzanow/204-dwor-krzyzanow
15. Metryki Parafia Strzegocin, Topola Którlewska, Witonia. Gazeta Korrespondencyjna nr. 67 1826
16. Księgi miejskie Łęczyca 1/134/0/-/16;
17. Akta tyczące się legatów Marianny Rutkowskiej...[]. AGAD Sygn. 07318
18. Ksiega Hipoteczna dobra Wargawa Nr.Rep 790 Syg. 264