GRABSCY herbu Pomian

Wywodząca się z Kujaw rodzina Grabskich herbu Pomian, w wyniku decyzji majątkowych i koligacji rodzinnych na początku XVII wieku osiadła także na terenie Ziemi Łęczyckiej, dając początek nowej gałęzi rodowej. Chciałbym przybliżyć majętność oraz koligacje rodzinne Pomian Grabskich, poczynając od osoby Jana Grabskiego podkomorzego inowrocławskiego oraz jego syna Samuela. Samuel za sprawą małżeństwa ok. 1628 r. z Heleną z Bogusławic Sierakowską herbu Ogończyk, dziedziczką na Witoni, dał początek licznie rozrodzonej rodzinie Grabskich na Ziemi Łęczyckiej.

Tym samym począwszy od 1628 r. Witonia po Sierakowskich, zyskała nowych właścicieli - Grabskich. Grabscy rządzili we Witoni nie długo, bowiem do 1720 r. Ostatni jej właściciele, Andrzej i Domicela z Walewskich Grabscy nie doczekali się potomstwa. Domicela przeżyła męża, następnie za sprawą ponownego za mąż pójścia za Andrzeja Głębockiego, późniejszego wojewodę rawskiego, dobra Witońskie zapisane dożywotnio Grabskiej z Walewskich znalazły się w posiadaniu Głębockich.

Na przełomie XVII-XVIII w. licznie rozrodzeni Grabscy w łęczyckiem, stali się właścicielami kilkudziesięciu majątków ziemskich położonych na terenach dawnego województwa łęczyckiego min. w Lesznie, Kucharach, Strzegocinie, Sławoszewie, Korytach, Garbalinie, Jarochówku oraz Borowie w gm. Bielawy. Ich posiadłości znajdowały się także poza granicami woj. łęczyckiego, min. w ziemi sochaczewskiej i płockiej (min. Luszyn). Zaangażowani w działalność publiczną piastowali wiele godności państwowych, posłowali na sejm, opowiedzieli się za także za konfederacją barską.

Co należy podkreślić, z linii Samuela i Heleny Grabskich w kolejnych pokoleniach bezpośrednio pochodzi Władysław Grabski. Urodzony w 1874 r. w majątku swojego ojca Feliksa Grabskiego w Borowie koło Bielaw (pow. Łowicz), późniejszy premier i minister skarbu RP w rządzie Stanisława Wojciechowskiego, jak wiemy był twórca reformy walutowej, szanowanym politykiem i doskonałym zarządcą, starający się o edukację i poprawę jakości życia chłopów. Tyle tytułem wstępu.

Grabscy mają wywodzić się z Grabi, swojego majątku na Kujawach (obecnie gm. Aleksandrów Kujawski). Prócz nazwiska wziętego od ich dziedziczonego majątku, pisali się też "z Grabia", i używali często tego jako przydomek. W źródłach często myleni z Grabskimi herbu Wczele, piszącymi się z Grabu w powiecie kaliskim.
Sięgając do początków rodu, należy wspomnieć sylwetki protoplastów rodu Grabskich ? czyli Jarandów z Grabi i Brudzewa, o których podają źródła XIV-XV wieczne. W połowie XIV w. ówcześni Pomianowie Grabscy rozdzielili się na dwie linie: Chebdów i Jarandów. Interesująca dla nas jest linia Jarandów. Jarandowie natomiast na początku XV wieku rozdzielili się na dwie rodziny. Starsza linia potomstwa używała nazwiska  Brudzewskich, młodsza - Grabskich. W następstwie powstały linie: kujawska, wielkopolska i sieradzka.

Przedstawiciele linii Brudzewskiej pojawili się na Ziemi Łęczyckiej już na początku XVI w. Mikołaj Jarand Brudzewski, syn Jana wywodzącego się z linii sieradzkiej był kasztelanem łęczyckim, następnie od 1545 do 1551 roku wojewodą łęczyckim.

Bliżej nieznanemu Janowi Grabskiemu, król Zygmunt III w dekrecie z 1587 r., pozwala na wykup dzierżawy łanów królewskich we wsi Topola k. Łęczycy z rąk poprzedników, czyli Szymona Wituńskiego z Witoni lub jego spadkobierców. Lustracja królewszczyzny z lat 1616-1620 poświadcza iż wyżej wspomniana dzierżawa przeszła na Grabskiego. Czytamy tam: "Wieś Topola, tam posesor urodzony Andrzej Grudziecki dożywociu się znajdował znaleźliśmy go być czwartym. To jest pierwsze p. Szymonowi Witowskiemu (zapewne jest to błąd i chodzi oczywiście o Szymona Wituńskiego) a drugie p. Grabskiemu dożywocie służyło. Trzecia część sumy In revisione litterrum (przedłożonego pisma) likwidowanej mc.536 cesją p. Cedrowskiego z małżonkom wspólnym dożywociem upadła, którzy (po których) J.K.M. w 1625 r. cesję w grodzie łęczyckim 1626 ustąpieli trzeciego dożywocia swego wyżej pomienionemu p. Grudzieckiemu, który iż znajduje się w 4 dożywociu, lustracyj nie podpadł"
Być może mowa o Grabskim herbu Pomian?

Ale wróćmy do Jana i jego syna Samuela?.
Niewątpliwie z linii kujawskiej pochodził Jan, podkomorzy inowrocławski pełniący tą funkcję w latach 1597-1629 . Jan posiadał kilkanaście majątków ziemskich na Kujawach oraz dzierżawił królewszczyznę. Wśród jego dóbr ziemskich znajdowały się min. wsie Słomkowo oraz Osno (obecnie Ośno) (pow. Aleksandrów Kujawski).

Niezmiernie istotnym wydarzeniem jak sądzę, mającym wpływ na dalsze losy Grabskich, by zakup w 1618 r. przez Jana Grabskiego kilkunastu wsi w łęczyckiem! We wspomnianym 1618 roku Adam Sędziwoj Czarnkowski (min. wojewoda łęczycki w 1605 r.) sprzedał swoje wsie dziedziczne: Leszczno Wielkie (obecnie Leszno) i Małe (być może dzisiejszy Leszczynek?), Byszew, Wroczyny z folwarkiem Piwki i część wsi Strzegocin w powiecie łęczyckim (oraz min. spichlerz nad Wisłą we wsi Brwilino), Janowi Grabskiemu za 70.500 złp (ź:Dworzaczek Regestry,7304 (Nr. 1411)).

Sama transakcja po pierwsze świadczy o majętności Jana i jego wysokiej pozycji społecznej w tym czasie. Sędziwój Czarnkowski herbu Nałęcz był jednym z najbogatszych Magnatów w Wielkopolsce. Posiadał 3 miasta, 49 wsi oraz części 17 wsi i 2 miast. Pochowany w kościele farnym w Czarnkowie, gdzie na na cynowym sarkofagu zamieszczono portret namalowany na miedzianej blasze.

Sądzę że zakup tego dość poważnego majątku mógł być głównym przyczynkiem do skierowania  uwagi Grabskich na Ziemię Łęczycką, a w następstwie zapoczątkowania przez jego syna nowej linii.
Jan zmarł ok. 1630 roku. Z niewiadomej żony pozostawił syna Samuela, który prawdopodobnie był jego jedynym synem. Według rejestrów Dworaczka, miał również córkę Helenę:

Adam Smuszewski, syn olim Adama, na wsiach Srebrne Górki Stołęzyn i Kołaczkowo powiat  kcyński, żonie Helenie Grabskiej, córce Jana z Grabu Grabskiemu, podkomorzego inowrocławskiego. [Dworzaczek 8159 (Nr. 1412) 1621]

Samuel idąc w ślady ojca, w latach 1630-1644 pełnił urząd starosty brzesko kujawskiego, następnie w latach 1645-52 podkomorzego inowrocławskiego. Był także sędziom sądu kapturowego województwa brzeskiego (w 1632 r.), wraz z chorążym brzeskim Maciejem Grabskim oraz Stanisławem Roliczem Piekarskim, podsędkiem brzeskim. W 1632 r. wraz z innymi Grabskimi, tj. Stanisławem podstolim inowrocławskim oraz Janem z województwem brzeskim-kujawskim, podpisał elekcję króla Jana Kazimierza.

W 1627 r. Samuel Grabski przed księgami grodzkimi Łęczyckimi spisał umowę przedmałżeńską (Reformatio) swojej przyszłej żony Heleny na dobrach Leszno Małe (minus), Leszno Duże (maius), Byszewo i Piaski. (Castr.Lanc.152. k 93)
W tym samy roku lub następnym, tj  1627-1728 r. Samuel wchodzi w związek małżeński z Heleną z Bogusławic Sierakowska herbu Ogończyk, córką Łukasza Sierakowskiego (więcej).

Pomimo posiadania sporego majątku na Kujawach, prawdopodobnie osiedla się właśnie we Witoni, czego dowodem może być pamiątkowe epitafium ufundowane przez Samuela po śmierci żony w tutejszym kościele parafialnym.

• Epitafium Epitafium
•