Dwór w Witoni

Prawdopodobnie Wituńskim należy przypisać początki dworu znajdującego się niegdyś na kopcu przy trakcie z Kutna do Łęczycy.

Zniszczenie obiektu i nieliczne zachowane materiały pozwalają na próbę datowania dworu.

Z inwentarzy w księgach grodzkich i ziemskich m. Łęczycy z XVII-XVIII w. możemy natrafić na szczątkowe informacje dotyczące dworu (drewnianego) w Witoni. Przytoczę dwa znane mi opisy z lat 1682 r. i 1757 r.:

Oblata Tradition bonorum Witonia, czyli inwentarz z 1682 r. notuje:

" Naprzód wchodzę do Dwora gdzie snopkami poszyty wszystek dwór, drzwi proste na 2 zawiasach żelaznych, poza tym izba w której drzwi proste na zawiasach żelaznych, po tym izba stołowo gdzie drzwi są na zawiasach żelaznych, piec polewany zielony zły, z izby komnata gdzie okien nie masz, z izby komnata gdzie drzwi stolarskiej roboty, obicie płucienne malowane, z tej komnaty pokoik drzwi stolarskiej roboty gdzie okna dwa, piec zielony polewany i szafa. Z pokoika sionka drzwi proste na zawiasach żelaznych . Z tej stołowej izby druga obok  komnata,gdzie drzwi są na zawiasach żelaznych, w tejże wielkiej izbie szafa wielka prosta, po tym z sieni wielkiej Spiżarnia, drzwi do niej proste na zawiasach żelaznych z zamkiem, z tejże sieni wielkiej kuchnia do której drzwi proste na zawiasach żelaznych bez garnców, po tym z tejże sieni wielkiej na przeciwko izba do której drzwi proste na zawiasach żelaznych, okien dwa, piec prosty nie polewany, z tejże izby komora drzwi do niej proste na zawiasach żelaznych.

Na podwórzu lamus snopkami poszyty, do którego drzwi całe żelazne kłódką zamknięte, pod którym lamusem sklepy dwa (sklep-sklepienie,piwnica,skarbiec), do którego jednego drzwi proste na zawiasach, drugie drzwi na zawiasach żelaznych, wedle tego lamusa pszczelnik chrustem ogrodzony w którym jest dwanaście ulów w jednych tylko pszczoły, w tym że podwórzu dwór pusty, który z gruntu naprawy potrzebuje, do którego wchodząc drzwi proste na zawiasach żelaznych, izba do których drzwi proste na zawiasach żelaznych, piec zły polewany, okien nie masz, z tej izby komora z tej komory drugie drzwi do drugiej komory,z tej komory drzwi na sień proste na zawiasach, z tejże sieni druga izba do której drzwi proste na zawiasach żelaznych. Stajenka do której drzwi na zawiasach, wedle tejze stajenki chlewy dwa snopkami poszyte.

Następuje opis wymienia wozownie, gorzelnie, spichlerz, stodoła o 3 bojewiskach (klepiskach) do której wrota proste, u dwojga wrót kuny żelazne. mielcuch (dawniej, przeznaczony do produkcji piwa) w którym kocieł ze wszystkimi statkami do robienia piwa, studnia na podwórzu z wiadrem z żelazem okowanym. Dobytki dworskie: krów 7 pożytkowych, bydła różnego 20,cieląt 7, koni czworo Pańskich [...] Owczarz zeznał przy Msci. Panu Grabskiemu, na dworze pługów 3 z żelazami należącemi

Następnie dokument wymienia Poddaństwo tejże wsi Witonia, czyli kmieci i zagrodników z ich dobytkiem:

"Robocizna kmieci mianowanych w każdy dzień w tydzień po dwojgu robią powinni oprócz Poniedziałku. Zagrodnicy Grzegorz Pokłosa ma krowę pańską, Marcin Dziadek ma krowe pańską, Stanisław Kułak ma krowę pańską, Wojciech Kupidura, Karczmarz Marcin krowę pańską powinien 2 dni robić w tydzień powinien u Pana szynkować, Paweł kowal nie ma bydła, poddany Szymon bez posłuszeństwa powinien co i kowal[...]. Rzemieślnicy nic Pańskiego nie mają, gdy robia na Pańskim jadać na dworze powinni, Jakub Stolarczyk robi 2 dni w tydzień nic Pańskiego nie ma. Czc. poddani podatkami Rzeczpospolitej nie (zapłaczeli) dziesięciny. Ci poddani tak kmiecie, tak zagrodnicy i rzemieślnicy nie dają ale i groszem jako sam Mość Pan Jan Grabski powiedział, że kmieciom (wszyszkino) jarzynę trzeba siać i do przednówku ich żywić, do których dóbr wsi Witonia wiatrak za dworem ze wszystkim porządkiem na wymiarze in parta poprawy potrzebuje

Na końcu dokument wymienia osoby nobilis Franciscus Łącki et Helena Madalińska, gnosi Pauli Grabski później padają nazwiska: Szamowski, Żegocki, Borkowski.

Jan Jakub Grabski herbu Pomian, syn Samuela z Grabi Grabskiego i Heleny z Bogusławic Sierakowskiej, był w tym czasie właścicielem Witoni. Następnie po Janie Witonię dziedziczył jego syna Andrzej i żona Domicella z Walewskich.

Występujący na końcu obaltowanego inwentarza (świadkowie) to: Paweł , brat Jana i jego żona Helena z Niedzielska Madalińska.Franciszek Łąckiego, jego córka Marianna była żoną Tomasz Grabskiego, syna Franciszka, brata rodzonego wspomnianych Jana i Pawła. Żęgocki był mężem Teresy Grabskiej, siostry braci rodzonych Jana i Pawła.

Podobna relacja pochodzi z 1757 r.

" [ ] ściany popróchniałe... w pierwszej izbie okien 4 szyby powybijane, piec biały stary, w drugiej izbie okien i pieca nie masz, komora zrujnowana, ściany popróchniałe, skarbiec murowany dobry, w nim okien dwa, z żelaznymi okiennicami, pod tym skarbcem sklepów dwa murowanych [...] browar stary, piwa beczek 14, garcy 24[...]stodoła o czterech sklepieniach, czwarte zrujnowane reperacji potrzebuje, spichlerz nowy, drugi stary zły ściany wypadają i dalej przedtem dwór drewniany, zniszczony, potem folwark [bywał]. Na końcu dokumentu wymienione jest  nazwisko Orsettich, ówczesnych właścicieli wsi.  Był nim Władysław Orsetti, występujący z tytułem łowczego podlaskiego oraz jego pierwsza żona  Salomea z Głembockich Orsetti, córka Andrzeja Głembockiego, wojewody rawskiego i Anny Niewierowskiej.

Z przytoczonych można hipotetycznie przyjmować że murowany skarbiec-lamus to pozostałość interesującego nas dworu na kopcu (może murowanego?).Czym w rzeczywistości był lamus-skarbiec?

Lamus (niem. Lehmhaus),zwany częściej skarbcem służyły do przechowywania starych zbroi, ksiąg, uprzęży, skrzyń, miedzi, cyny, ołowiu. Wznoszono je zwykle obok drewnianych z reguły dworów i ten obiegowy sąd potwierdzają dane z interesującego nas terenu.

---------------------------------------------------------

Bibliografia:

1. Księgi grodzkie łęczyckie, Castr. Lanc. Rel. 146 (f.23-28), 41 (f.678-680). [AGAD]

2. Aleksander Połujański "Opisanie Lasów Królestwa Polskiego" T. 1 Warszawa 1854

3. Polski Słownik Biograficzny T. 8 (Grabscy)

4. Polski Słownik Biograficzny T. 24 (Orsetty)

5. Leszek Kajzer  "Studia nad świeckim budownictwem obronnym woj. łęczyckiego w XIII-XVII w."