Szczegóły

Nadrzędna kategoria: witonia

Opublikowano: 21 wrzesień 2010

Ignacy Szamowski herbu Prus I

Szamowski Ignacy herbu Prus I (zm. 1827 r.), podczaszy orłowski, działacz sejmikowy, targowiczanin, poseł na sejm Księstwa Warszawskiego.

Był najstarszym synem Feliksa (Felicjana) Szamowskiego i poślubionej w 1746 r. Eleonory z Kwiatkowskich, córki Jana Jaksy Kwiatkowskiego ( zm. 1735) kasztelana inowłodzkiego, i Marianny z Dębińskich .

Ojciec Szamowskiego działacz sejmikowy, w roku 1764 elektor Stanisława Augusta, był w latach 1765-71 wojskim orłowskim. Przystąpił w 1767 r. do konfederacji radomskiej i został jej konsyliarzem, tego roku obrano go deptantem (przedstawiciel szlachty i duchowieństwa) z Łęczycy na Trybunał Koronny. Awansowany 25 I 1771 na łowczostwo inowłodzkie, 30 IV 1772 został cześnikiem inowłodzkim, a 2 VII tego roku podstolim orłowskim. Z ostatniego, urzędu podczaszorstwa orłowskiego (pd 3 XI 1776 r.) zrezygnował 1787 r., na rzecz Szamowskiego (syna).

Ignacy Szamowski miał trzech braci: Romualda, Onufrego, chorążego kawalerii narodowej, i Mateusza, szambelana ( w spisie A.Magiera nie występuje), członka łęczyckiej Komisji cywilno-wojskowej, oraz Magdalenę, żoną Antoniego Dzierzbickiego (zm. 1780) cześnika inowłodzkiego i podstolego orłowskiego. Współcześnie z Szamowskicm działął jego stryj, (!)Ignacy Szamowski, skarbnik inowłodzki w latach 1780-92.

Ignacy Szamowski był obecny na zjeździe szlachty łęczyckiej, na którym ustalono barwy munduru wojewódzkiego. Asesorował na sejmikach deputackich (15 VII 1778) i podsejmowym (21 VIII 1786). Sam został deputantem do Trybunału koronnego z Łeczycy na sejmiku obradującym 15 VII 1787; po rezygnacji ojca otrzymał 9 XI tego roku nominację na podczaszorstwo orłowskie. W r. 1788 uczestniczył w elekcji deputata w Łęczycy; sejmik został rozdwojony a Szamowski i jego brat Mateusz opowiedzieli się za kandydatem stronnictwa królewskiego Ignacym Stokowskim. W czasie Sejmu Wielkiego Szamowski był obrany członkiem komisji przygotowującej nowe tabele dla dóbr ziemskich i duchownych w pow. orłowskim. W trakcie reorganizowania armii 9 XII 1791, po dziesięciu latach służby jako sowity w 16. chorągwi Kawalerii Narodowej, dymisję w randze chorążego. W czasie przygotowań do sejmików lutowych w 1792 r. zaliczał się do grona przeciwników zaprzysiężenia stawy Rządowej i współdziałał z antykonstytucyjną opozycją. Na sejmiku starał się o urząd komisarza granicznego, lecz przegrał w głosowaniu. Wraz z innymi członkami rodziny zaangażował się w tworzenie związku targowickiego w Łęczyckiem; po akcesie województwa z 6 VIII tego roku (konsyliarzem wówczas został jego brat Romuald), na kolejnym zjeździe skonfederowanej szlachty łęczyckiej 20 VIII sam złożył akces i został jednym z konsyliarzy (członek rady wykonawczej) związku.

Zapewne to Szamowski a nie Ignacy Szamocki został w listopadzie 1806 komendantem Łęczycy, oswobodzonej przez oddziały gen. Jana Henryka Dąbrowskiego; on też zapewne jako major 1. p. I Legii złożył 5 VI 1807 dymisję. W Ks. Warszawskim był od r. 1809 posłem do sejmu z okręgu tworzonego przez powiat łęczycki i orłowski. W 1822 r. został deputantem z tego okręgu; występował tego roku jako pułkownik WP. Zapewne to on przewodniczył 30 VII 1812 zgromadzeniu obywateli gminnych powiatów łęczyckiego i orłowskiego, na których uchwalono akces do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego pod laską Adama Kazimierza Czartoryskiego.

Dzięki pomocy rodziców Szamowski nabył w 1789 r. w Łęczyckiem wieś Grodno, a w 1791 r. część Pomorzan, gdzie wyłożył 370 zł węgierskich na kupno karczmy. W wyniku dokonanego przez rodziców działu dóbr otrzymał Witaliszewiczki (Witaliszewice) i Komaszyce, natomiast Grodno miał przekazać bratu Mateuszowi. W 1826 r. posiadał Witaliszewice (Witaszewice), Witaliszewiczki, Komaszyce i Michałowice, ponadto kamienicę w Łęczycy oraz kapitały ulokowane na dobrach Szamów, Wargawa Młoda i Glinnik. Zmarł 24 X 1827 r.

W nieznanym czasie Ignacy Szamowski poślubił Rozalię z Zawadzkich (zm. 23 III 1870 r); ich jedynym synem był Eugeniusz Kajetan (zm. 27 II 1870), w aktach herodii i u Elżbiety Sęczys mylnie występujący jako wnuk Ignacego.

Autor:Hanna Żelek-Kleszcz

---------------------------------------------------------

Bibliografia:

Polski Słownik Biograficzny T.46/4 zeszyt 191 str. 589

Szczegóły

Nadrzędna kategoria: witonia

Opublikowano: 21 wrzesień 2010

Jan Szamowski herbu Prus I

Szamowski Jan herbu Prus I (zm. po 2 IX 1514), kasztelan konarski łęczycki.

Pochodził z rodziny drobnoszlacheckiej z Szamowa w ziemi łęczyckiej. Jego brat Stanisław był plebanem w Pszczonowie (k/Łowicza) z prowizji bp. Jakuba z Sienna; w 1489 występował jako kanonik łowicki, pełnił też funkcję prokuratora kapituły łowickiej i poborcy czynszów w należących do dóbr arcybiskupich kluczach skierniewickim i łowickim. Z prezenty kasztelana radomskiego i starosty łowickiego Piotra Pacanowskiego, otrzymał on ok. 1497 r. prepozyturę (probostwo) łowicką; wraz z probostwem w Pszczonowie pełnił ją jeszcze w r. 1523

Siostrą Stanisława była Anna, żona Tomasza z Osędowic; w r. 1481 bracia wypłacili jej posag wynoszący zaledwie 20 kop. Groszy.

Przed 3 VII 1481 został Szamowski powołany przez starostę łęczyckiego Piotra Dunina z Pratkowic i Ujazdu na urząd burgrabiego łęczyckiego; objął go po Piotrze Polaku z Głogowy i pełnił do 1 I 1496 r. Od 1482 r. uczestniczył w życiu politycznym ziemi łęczyckiej, biorąc udział w miejscowych sejmikach. Ekspektatywę na kasztelanię konarską łęczycką otrzymał 10 XII 1484; objął ją pomiędzy 1 I a 2 II 1485, po śmierci Mikołaja Puczka z Nędzerzewa. W 1488 r. został oddelegowany do sądu królewskiego w sprawach granicznych, dotyczących dóbr monarszych (wizja lokalna z jego udziałem miała miejsce 2 IX tego roku); podobną funkcję pełnił również 2 V 1502 23 II 1504. Na zjeździe w Piotrkowie w 1489 r. został wyznaczony na komisarza królewskiego w sprawie nagany szlachectwa wójta łęczyckiego Mikołaja z Leszczów przez kasztelana sieradzkiego Mikołaja Kurozwęckiego. W 1493 uczestniczył w Sejmie walnym w Piotrkowie. Jako podstarości sieradzki występuje w r. 1500 w okresie pełnienia urzędu starosty sieradzkiego przez Rafała Leszczyńskiego (1499-1501). Był posłem z ziemie łęczyckiej na sejm w Piotrkowie w 1504 r., z tytułu diety poselskiej otrzymał 13 III t.r. Kwit na 15 grzywien. Uczestniczył w sejmie w Radomiu w 1505 r., a w 1504-6 był poborcą podatków w ziemi łęczyckiej. Zapewne z nominacji ówczesnego starosty łęczyckiego Mikołaja Gardziny Lubrańskiego sprawował w 1507 r. funkcję podstarościego łęczyckiego. W lutym 1508 r. był jednym z czterech kandydatów sejmiku łęczyckiego do objęcia urzędu sędziego ziemskiego łęczyckiego; król Zygmunt I wybrał jednak Jana Ponętowskiego.

Szamowski systematycznie powiększał swoje dobra ziemskie, wprowadzając Szamowskich do grona czołowych rodzin szlacheckich w ziemi łęczyckiej. Od króla Kazimierza Jagielończyka otrzymał 12 V 1487 przywilej na lokacje na prawie niemieckim wsi Szamów i Wargawa Stara. Ok. r. 1492 nabył za 500 grzywien działy w Walewie od spadkobierców Jakuba Trojko z Walewa. Otrzymał od Jana Brużyckiego wieś Przezwiska w zamian za dział w Zagróbkach i dopłatę 600 grzywien. Odparł pretensję Mikołaja z Zalesia z ziemi sieradzkiej do wsi Uwielinek i Prądzew, posiadanych uprzednio przez siostrę Mikołaja Annę, żonę miecznika łęczyckiego Adama z Parzęczewa.

W latach 1506-7 pozyskał drogą zakupów i zamian z dopłat działy we wsiach Kalinowa i Włosków od spadkobierców kasztelana Andrzeja z Wroczyn. Pod koniec życia posiadał także dobra w Grabiach (dział Wargawy Starej), Siedlewie, Osędowicach, Skrzynkach i Świniarach. W r. 1513 zrezygnował z urzędu kasztelana konarskiego na rzecz syna Stanisława, który 3 VI 1513 otrzymał nominację królewską. Zmarł po 2 IX 1514 r.; mimo cesji na rzecz syna wystąpił wówczas po raz ostatni z tytułem kasztelana.

Żoną Jana Szamowskiego była od 1480 r. pochodząca z drobnoszlacheckiej rodziny Anna; można ją identyfikować z siostrą Pawła z Łazina. Jan Szamowski zapisał jej 1 VIII 1512 na swych dobrach 40 grzywien posagu i 200 fl. Węgierskich wiana; prawdopodobnie był to drugi zapis oprawy na rzecz żony. Z małżeństwa tego urodziło się przynajmniej dwoje dzieci: Katarzyna, od 1503 r. żona Stanisława ze Stradzewa (Szamowski wypłacił jej wówczas pełną sumę posagową) oraz Stanisław, w latach 1513-30 kasztelan konarski łęczycki.

Tadeusz Nowak.

---------------------------------------------------------

Bibliografia:

Polski Słownik Biograficzny T.46/4 zeszyt 191 str. 590

Poniżej, trochę rozszerzony  materiał który dotyczy tożsamego Jana Szamowskiego, autorstwa Łukasza Ćwikły z Uniwersytetu Łódzkiego

KARIERA JANA SZAMOWSKIEGO HERBU PRUS I, CZYLI

PRZYCZYNEK DO DZIEJÓW RODU PRUSÓW W ZIEMI ŁĘCZYCKIEJ W ŚREDNIOWIECZU I WCZESNEJ EPOCE NOWOŻYTNEJ

Nie podobna dowcipem, ani piórem kusem wyrazić:

jak wiele się szlachty pisze Prusem.

Według tradycji utrwalonej przez Jana Długosza protoplastami rodu Prusów miało być trzech książąt z Prus, którzy po popełnieniu zbrodni uciekli ze swojej ojczyzny i przybyli na ziemie polskie2. Jego tropem podążali także autorzy późniejszych herbarzy, czyli Bartosz Paprocki oraz Kasper Niesiecki, którzy właściwie bezrefleksyjnie opierali się na powyższym przekazie, przyjmując a priori związek rodu z obszarem Prus. Przywoływany już wyżej B. Paprocki na kartach Gniazda cnoty zanotował, że owi książęta mieli rozejść się po różnych województwach i przyjęli miejscowe imiona, a każdy z nich zaczął posługiwać się odmiennym herbem, czym zapewne starał się uzasadnić występowanie w ramach rodu trzech odmian herbowych, czyli Prus I, Prus II (Wilczekosy), a także Prus III3. Prusy już od czasów panowania pierwszych Piastów zajmowały ważne miejsce w ich polityce, co poświadczają walki Bolesława Chrobrego z pogańskimi Prusami, a co zostało odnotowane przez Anonima tzw. Galla na kartach jego słynnej Kroniki Polskiej. Napisał on, że: (...) on to bowiem Selencję, Pomorze i Prusy do tego stopnia albo starł, gdy się przy pogaństwie upierały, albo też, nawrócone, umocnił w wierze, iż wiele tam kościołów i biskupów ustanowił za zgodą papieża, a raczej papież [ustanowił je] za jego pośrednictwem4.

Ród Prusów w Polsce Centralnej, a szczególnie rodzina Szamowskich h. Prus I, której przedstawiciel stanowi główny przedmiot niniejszych rozważań, nie był w ostatnim czasie przedmiotem szczególnych dociekań historyków, a jedyne całościowe ujęcie traktujące o tym rodzie wyszło spod pióra Jadwigi Chwalibińskiej5, która wszakże rozsiedleniu Prusów w Polsce Centralnej poświęciła zaledwie kilka stron6. Niemniej dopiero Jan Szamowski został już nieco szerzej odnotowany w literaturze przedmiotu7. Warto wspomnieć, że ostatnio ukazała się monografia Grzegorza Białuńskiego w całości poświęcona rodom pruskim, czyli Wajsylewicom i Tessymidom, którzy osiedlili się na Pomorzu Gdańskim8. Należy docenić wartość poznawczą tej publikacji, gdyż przybliża ona dzieje rodów wywodzących się bezpośrednio z ziem pruskich.

Także autorzy nowożytnych herbarzy nie wiedzieli zbyt wiele na temat poszczególnych przedstawicieli tego rodu, gdyż ograniczali się jedynie do lakonicznych przekazów, a nierzadko także błędnie określali ich przynależność herbową9.

W okresie średniowiecza w ziemi łęczyckiej spotykamy kilka gniazd rodu Prusów. Znajdowały się one w miejscowościach: Będków, Gutków, Olszowa, Szołajdy, a także w Szamowie położonym na północ od stołecznej Łęczycy. Z Będkowa wywodzili się Spinkowie vel Wspinkowie h. Prus II, czyli Wilczekosy i stanowili oni elitę rodu Prusów w Polsce Centralnej zarówno pod względem potencjału majątkowego, jak i w sensie pełnionych urzędów ziemskich. Dużo mniejszą rolę w okresie średniowiecza i wczesnonowożytnym odegrali ich bliscy sąsiedzi, czyli szlachta z Gutkowa i Olszowej. Ta ostatnia mogła poszczycić się swoim najwybitniejszym przedstawicielem w osobie arcybiskupa gnieźnieńskiego Andrzeja Olszowskiego (1621-1677), którego działalność przypada na okres dużo późniejszy, niż interesujący nas zakres chronologiczny. Zatem w okresie średniowiecza i wczesnonowożytnym rodzina ta nie odgrywała specjalnej roli na partykularzu łęczyckim.

W Szamowie już w początkach XV w. spotykamy szlachtę herbu Prus: Stanisława, Urbana, Andrzeja oraz Pietrasza10. Z kolei w drugiej połowie XV w. na pierwszy plan wysunęła się tu rodzina Szamowskich herbu Prus I, a to za sprawą Jana, który położył solidne fundamenty pod przyszłą pozycję swojej familii. Wypada zatem prześledzić jego karierę polityczną, a także przedsięwzięcia na polu gospodarczym.

Przed 3 VII 1481 r. Jan został powołany przez Piotra Dunina, starostę łęczyckiego, na urząd burgrabiego łęczyckiego, który objął po Piotrze Polaku z Głogowy i pełnił go do 1 I 1496 r.11 Pozycja burgrabiego umożliwiała mu orzecznictwo w sądach grodzkich, gdzie w jego obecności toczyło się wiele spraw między przedstawicielami lokalnej szlachty. Często występował także jako pełnomocnik w sprawach spornych. I tak w 1486 r. w imieniu Marcina z Nera wniósł protestację przeciwko Stanisławowi Nyrskiemu z Wargawy, który nie miał praw do dóbr w Wargawie, bowiem przysługiwały one wspomnianemu Marcinowi12. Od 1482 r. Jan aktywnie uczestniczył w życiu politycznym ziemi łęczyckiej, biorąc udział w miejscowych sejmikach w latach: 1482, 1485-1488, 1490, 1493, 1500, 1502-150313. Wyrazem wzrostu znaczenia jego pozycji politycznej były pełnione przez niego urzędy. Dnia 10 XII 1484 r. otrzymał ekspektatywę na urząd kasztelana konarskiego łęczyckiego, który objął po śmierci Mikołaja Puczka z Nędzerzewa w dniu 2 II 1485 r. i pełnił go do ok. 3 VI 1513 r., kiedy zrezygnował z niego na rzecz syna Stanisława14. Według spisów urzędniczych tytułu kasztelana konarskiego łęczyc-kiego używał jeszcze 2 IX 1514 r.15, ale już jako tytułu honorowego. Jednakże w świetle poczynionych badań należy przesunąć tę datę, gdyż w księgach grodzkich jako kasztelan konarski łęczycki występował jeszcze 26 II 1516 r.16

W 1488 r. został oddelegowany do sądu królewskiego w sprawach granicznych, dotyczących dóbr monarszych. Taką samą funkcję pełnił jeszcze dwukrotnie: 2 V 1502 r. oraz 23 II 1504 r. W 1489 r. na zjeździe w Piotrkowie został wyznaczony na komisarza królewskiego w sprawie nagany szlachectwa wójta łęczyckiego Mikołaja z Leszczów przez kasztelana sieradzkiego Mikołaja Kurozwęckiego17. W 1493 r. Jan uczestniczył w sejmie walnym w Piotrkowie.

W 1500 r. Jan Szamowski występował jako podstarości sieradzki, kiedy urząd starosty sie-radzkiego pełnił Rafał Leszczyński. Był również posłem ziemi łęczyckiej na sejm piotrkowski w 1504 r. i otrzymał dietę poselską w wysokości 15 grzywien. Uczestniczył również w obradach sejmu w Radomiu w 1505 r.18

W latach 1504-1506 Jan Szamowski był poborcą podatków w województwie łęczyckim. W 1507 r. objął urząd podstarościego łęczyckiego i zdaniem Tadeusza Nowaka, urząd ten zawdzięczał nominacji ówczesnego starosty łęczyckiego Mikołaja Gardziny Lubrańskiego19. Z godnością tą występował w źródłach jeszcze 4 III 1516 r.20 W lutym 1508 r. na sejmiku łęczyckim Jan występował jako jeden z kandydatów do objęcia godności sędziego ziemskiego łęczyckiego, co zakończyło się niepowodzeniem, ponieważ Zygmunt I Stary wybrał na ten urząd Jana Ponętowskiego21.

Jan Szamowski dbał o powiększanie własności ziemskiej rodziny, wprowadzając ją w ten sposób do grona znaczniejszych rodów szlacheckich w ziemi łęczyckiej. W 1486 r. wziął w zastaw od Doroty z Gajewa pół łanu za 2 grzywny w tejże miejscowości. Warto odnotować fakt, że już wcześniej posiadał tam pół łanu, który zastawiła mu wspomniana Dorota za kwotę 7 grzywien22. Dnia 12 V 1487 r. uzyskał od Kazimierza Jagiellończyka przywilej na lokację na prawie niemieckim wsi Szamów oraz Wargawa Stara. Za kwotę 500 grzywien nabył działy w Walewie od spadkobierców Jakuba Trojko z Walewa, co nastąpiło prawdopodobnie w 1492 r. Z kolei od Jana Brużyckiego otrzymał wieś Przezwiska w zamian za dział w Zagrobkach i dopłatą 600 grzywien. Odparł pretensje Mikołaja z Zalesia z ziemi sieradzkiej do wsi Uwie-linek i Prądzew, które były uprzednio w posiadaniu siostry Mikołaja, Anny, żony miecznika łęczyckiego Adama z Parzęczewa.

W latach 1506-1507 pozyskał drogą zakupów, a także za-mian za dopłatą wsie Kalinowa i Włosków od spadkobierców kasztelana Andrzeja z Wroczyn. Pod koniec życia posiadał także dobra w Grabiach (dział Wargawy Starej), Siedlewie, Osędowicach, Skrzynkach i Świniarach23.

W 1513 r. Jan Szamowski - jak wspomniano wyżej - dobrowolnie zrezygnował z urzędu kasztelana konarskiego łęczyckiego na rzecz swojego syna Stanisława24.

Jan zmarł po 4 III 1516 r., czyli po dacie, z którą ostatni raz spotykamy go w źródłach jako podstarościego łęczyckiego. Od 1480 r. jego żoną była Anna, siostra Pawła z Łazina. Małżonek zapisał jej 1 VIII 1512 r. na swych dobrach 40 grzywien posagu oraz 200 florenów węgierskich wiana. Ze związku z Anną miał przynajmniej dwoje dzieci: Katarzynę, od około 1503 r. żonę Stanisława ze Stradzewa, której ojciec wypłacił pewną sumę posagową, a także wspomnianego już wyżej Stanisława.

Jan Szamowski dzięki pełnionym urzędom mógł wziąć aktywny udział w życiu politycznym ziemi łęczyckiej, a w dalszej konsekwencji także w polityce ogólnopaństwowej, o czym może świadczyć jego obecność na sejmach. Także polityka nabywania kolejnych wsi znajdujących się w pobliżu rodzinnego Szamowa jest niewątpliwym dowodem na jego dalekowzroczność i chęć zabezpieczenia swojej familii jak największego majątku ziemskiego. W ten sposób Jan Szamowski stworzył solidne fundamenty pod przyszłą karierę swojej rodziny, zostawiając swojemu synowi Stanisławowi całkiem pokaźną własność, a także cedując na niego urząd kasztelana konarskiego, dzięki czemu kolejny z Szamowskich mógł śladem ojca zasiadać na sejmach, angażując się w sprawy nie tylko ziemi łęczyckiej, ale również krajowe.

Łukasz Ćwikła

Uniwersytet Łódzki

Oryginał dokumentu: www.sknh.uni.lodz.pl/vade/vade_nobiscum_16.pdf

 1 W. Potocki, Poczet herbów szlachty Korony Polskiey i Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Kraków 1696, s. 348.

2 J. Długosz, Insignia seu clenodia Regni Poloniae, [w:] Opera Omnia, t. 1, Kraków 1887, s. 566: „Prutenorum an-tiquorum genus ex tribus Principibus, qui in Poloniam ex Prussia, facinore commisso, pro fugientes, familiam suam propagaverunt”.

3 B. Paprocki, Gniazdo cnoty, Kraków 1578, s. 61.

4 Anonim tzw. Gall, Kronika polska, tłum. R. Grodecki, wstęp i oprac. M. Plezia, Wrocław 2003, s. 18; Galli Anonymi cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, ed. K. Maleczyński, [w:] MPH, s.n., t. 2, Kraków 1952, s. 17: „Ipse namque Selenciam, Pomoraniam et Prusiam usque adeo vel in perfidia persistentes contrivit, vel conversas in fide solidavit, quod ecclesias ibi multas et episcopos per apostolicum, ymmo apostolicus per eum ordinavit”.

5 J. Chwalibińska, Ród Prusów w wiekach średnich, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1948, r. 52, z. 2,. Spośród współczesnych badaczy, podejmujących badania nad rodem, należy wymienić prace: J. Szymczak, Śladem Wspinków herbu Wilczekosy, czyli Prus II, „Herald” 1991, nr 3-4, s. 11-17; idem, Epigrafika w służbie genealogii. O początkach Wspinków z Będkowa, [w:] Discernere vera ac falsa. Prace ofiarowane Józefowi Szymańskiemu w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, pod red. J. B. Koroleca, Lublin 1992, s. 303-313; idem, Tenutariusze dóbr pabianickich kapituły krakowskiej (do końca XV w.), „Pabianiciana” 1992, t. 1, s. 27-29; idem, Dział rodzinny Wspinków z Będkowa w 1464 roku. Prace ofiarowane jubileuszowo Profesorowi Aleksandrowi Swieżawskiemu, „Zeszyty Historyczne. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie” 1994, z. 2, s. 155-160; idem, Piotr Wspinek z Będkowa. Przedsiębiorczy gospodarz i administrator dóbr pabianickich kapituły krakowskiej w drugiej połowie XV wieku, [w:] Ludzie. Kościół. Wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze - wczesna epoka nowożytna), pod red. W. Iwańczaka, Warszawa 2001, s. 543-551; A. Szymczakowa, J. Szymczak, Legaty testamentowe kanonika krakowskiego Adama z Będkowa z 1451 roku dla rodziny, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 2004, nr 3, s. 421-429.

6 J. Chwalibińska, op. cit., s. 75-80.

7 T. Nowak, Jan Szamowski h. Prus, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 46, Wrocław-Warszawa-Kraków 2009-2010, s. 590.

8 G. Białuński, Studia z dziejów rycerskich i szlacheckich rodów pruskich (XIII-XVI wiek), Olsztyn 2012, s. 261.

9 Rodzina Wspinków z Będkowa została błędnie zaliczona przez K. Niesieckiego, Herbarz polski powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopismów, dowodów urzędowych, t. 7, Lipsk 1841, s. 522 do herbu Prus I. W świetle ustaleń J. Szymczaka wiemy, że przynależeli oni do herbu Prus II, czyli Wilczekosy - cf. J. Szymczak, Śladem Wspinków..., s. 11-17.

10 Wywody szlachectwa w Polsce XIV-XVII w., „Roczniki Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie” 1911-1912, t. 3, nr 8.

11 T. Nowak, op. cit., s. 590.

12 Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (dalej: AGAD), Księgi Grodzkie Łęczyckie (dalej: KGŁ), ks. 7, k. 29.

13 A. Pawiński, Sejmiki ziemskie. Początek ich i rozwój aż do ustalenia się udziału posłów ziemskich w ustawodawstwie sejmu walnego 1374-1505, Warszawa 1895, Dodatki, nr 81-82, 84-86, 89-93.

14 Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku, pod red. A. Gąsiorowskiego, t. II, Ziemia Łęczycka, Sieradzka i Wieluńska, z. 1, Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII-XV wieku. Spisy, oprac. J. Bieniak i A. Szymczakowa, Wrocław 1985, s. 47; Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej XII-XVIII wieku, pod red. A. Gą-siorowskiego, t. II, Ziemia Łęczycka, Sieradzka i Wieluńska, , z. 2, Urzędnicy województw łęczyckiego i sieradzkiego XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Opaliński i H. Żerek-Kleszcz, Kórnik 1993, s. 64.

15 Ibidem.

16 AGAD, KGŁ, ks. 12, k. 170v: „coram Generoso Johanne de Schamowo castellano conariensi”.

17 T. Nowak, op. cit., s. 590.

18 Ibidem.

19 Ibidem.

20 AGAD, KGŁ, ks. 12, k. 173v.

21 T. Nowak, op. cit., s. 590.

22 AGAD, KGŁ, ks. 7, k. 50v.

23 T. Nowak, op. cit., s. 590.

24 AGAD, Metryka Koronna, ks. 28, k. 60.

Szczegóły

Nadrzędna kategoria: witonia

Opublikowano: 19 sierpień 2010

Chciałbym przedstawić artykuł dotyczący projektu oficjalnego herbu dla gminy Witonia, opracowanego przez znanego heraldyka Pana Krzysztofa J.Guzka, ze Zdun k/Łowicza

Projekt herbu gminy Witonia

Wolą lokalnej społeczności - radnych i mieszkańców Gminy Witonia Powiatu Łęczyckiego - jest ustanowienie rodowego herbu ROLA jako herbu tejże gminy.

Opis herbu

"W polu czerwonym trzy kroje płużne srebrne (barwy białej) w rosochę z różą tejże barwy pośrodku?.

• Projekt herbu Projekt herbu
•  

Jest to opis zaczerpnięty z ?Herbarza rycerstwa polskiego z XVI wieku? [1]- dzieła nestora polskich heraldyków Prof. dr. hab. Józefa Szymańskiego .

W swym wcześniejszym dziele ?Herbarzu średniowiecznego rycerstwa polskiego? [2] Prof. Józef Szymański podaje, iż róża była ?... o dnie złotym? (s.254) - jednakże wprowadzenie do współczesnego herbu gminy dodatkowego metalu (barwy) wydaje się być zbędne.

• Herb rycerski Rola Herb rycerski Rola
•  

Projekt herbu dla Gminy Witonia przedstawia w polu tarczy późnogotyckiej - zgodnie z wnioskami I Krakowskiego Kolokwium Heraldycznego [3] - trzy kroje płużne ułożone zgodnie z ruchem wskazówek zegara, a więc w prawo. Zwraca uwagę fakt, iż wspominane wyżej dwa fundamentalne dzieła Prof.dr.hab. Józefa Szymańskiego w opisie nie podają kierunku zwrotu krojów płużnych.

• Herb Rola Herb Rola
•  

W zamieszczonych we wspominanych wyżej herbarzach Prof. J. Szymańskiego wzorach herbu ROLA kroje płużne mają kierunek przeciwny w stosunku do ruchu wskazówek zegara, a więc w lewo, przy czym wspominany wyżej ?Herbarz ...? z 1993 r. podaje pięć odmiennych wzorów herbu ROLA. W takiej właśnie postaci - zaczerpniętej ze wspominanych wyżej ?Herbarzy...? Prof. J Szymańskiego - herb ROLA widnieje jako znak tejże gminy w dwóch wydaniach ?Przewodnika po Łęczycy i Regionie Łęczyckim? [4] pełniąc tamże funkcje nieformalnego znaku rozpoznawczego, a może bardziej logo Gminy Witonia. Tymczasem w herbie funkcjonującym od ponad dwudziestu lat jako nieformalne signum Gminy Witonia kroje płużne mają zwrot odwrotny, tj. w prawo, a więc zgodny z kierunkiem ruchu wskazówek zegara.

Herb ROLA przy drodze wojewódzkiej Nr 60 Kutno - Łęczyca - Łódź. Pełni w tym miejscu funkcję słupa granicznego Gminy Witonia od ponad 20 lat.

W takiej też postaci widnieje herb ROLA na sporządzonej w roku 2007 chorągwi Gimnazjum w Witoni.

• Chorągiew gimnazjum w Witoni z rycerskim herbem ROLA. Chorągiew gimnazjum w Witoni z rycerskim herbem ROLA.
• Chorągiew gimnazjum w Witoni z rycerskim herbem ROLA. Chorągiew gimnazjum w Witoni z rycerskim herbem ROLA.
•  

Niezwykle interesująca postać herbu ROLA znajduje się na zwieńczeniu pochodzącego zapewne sprzed 1550 r. sakramentorium w kościele parafialnym pw. Św. Katarzyny w Witoni. W rzeźbiarskiej, przestrzennej formie widnieje godło herbu rodowego ROLA umieszczone w kartuszu trzymanym przez dwa lwy siedzące, przy czym w polu kartusza są dodatkowo umieszczone dwa sygle - ?S? i ?V? - jednoznacznie identyfikujące godność posiadacza tegoż wyobrażenia herbu, Stanisława Wituńskiego 5), właściciela Witoni (vide: dokumentacja fotograficzna). Powyższy, zabytkowy obiekt jest niezwykle interesujący dla niniejszych rozważań. Widniejące tamże trzy kroje płużne nie są skierowane w jedną stronę - prawy górny krój usytuowany jest w lewo (tj. przeciwnie do ruchu wskazówek zegara), zaś dwa pozostałe kroje mają zwrot przeciwny czyli w prawo (zgodnie z ruchem zegarowych wskazówek).

• Title Title
•  

Powyższego układu krojów płużnych nie spotykamy we wspominanych wyżej rycinach odmian herbu, ROLA opublikowanych w fundamentalnych dziełach Prof. Józefa Szymańskiego - są one natomiast przedstawione w ?Księdze herbowej rodów polskich? Juliusza Ostrowskiego [6] Dużą ciekawostką jest fakt, iż tymże herbarzu pokazane są odmiany rodowego herbu ROLA o różnych zwrotach krojów płużnych.

• Title Title
•  

Dodajmy, że układ krojów płużnych o zwrocie zgodnym z ruchem wskazówek zegara jest przedstawiony na rycinie w popularnym wydawnictwie ?Rycerskie herby Polaków? autorstwa J. Kochanowskiego i A. Jońcy, członków Polskiego Towarzystwa Heraldycznego , a także w niedawno wydanym ?Herbarzu Polskim? Tadeusza Gajla.

• 3 3
• 4 4
•  

Reasumując powyższe rozważania bez obawy uchybienia prawdzie należy przyjąć pogląd, iż projekt herbu dla Gminy Witonia przedstawia kolejną, odmienną wersją rodowego herbu ROLA.

Uzasadnienie

Gmina Witonia położona jest na Równinie Kutnowskiej w północno-wschodniej części Powiatu Łęczyckiego; jest to gmina typowo rolnicza. Najstarsza wzmianka źródłowa z 1386 r. zawarta jest w księgach sądowych łęczyckich. Następna wzmianka pojawia się dwa lata później, a w jej treści zawarta jest informacja dotycząca miejscowego plebana - Mikołaja; zapiska ta świadczy o wówczas już istniejącym kościele parafialnym.

Na podstawie prac archeologicznych, prowadzonych przez historyka Adolfa Pawińskiego (1840-1896) wiadomo, ze w średniowieczu istniał w obecnej Witoni dwór wraz z folwarkiem. W XIV i XV wieku właścicielem wsi był Grzymek z Piekar herbu Rola. Jego potomkowie, którzy nadal byli posiadaczami wsi, z czasem zaczęli nosić nazwisko Wituńscy herbu Rola - stąd też wieś przybrała początkowo nazwę Witania.

W początkach XVIII wieku już jako Witonia posiadała prawa miejskie. Na ten temat istnieją jednak dość enigmatyczne przekazy. Najstarszą wiadomość dotyczącą Witoni jako miasta podają zapiski metrykalne parafii Strzegocin z 1728 r., natomiast ostatnia znana informacja o miejskim charakterze Witoni, dotycząca miejscowych Żydów, pochodzi w 1764 r. Niestety, nie są znane (nie zachowały się ?) jakiekolwiek historyczne przekazy o nadaniu Witoni wraz z prawami miejskimi prawo używania herbu. Stąd też możemy jedynie wysnuć domniemanie, iż w tym okresie Witonia posługiwała się herbem Rola jako signum miasta; nie wiadomo także w jakiej odmianie. Nie są znane przyczyny, które spowodowały utratę praw miejskich - wszystkie źródła historyczne z końca XVIII w. już określają Witonię jako dobrze zagospodarowaną wieś. [5]

We wsi - siedzibie Gminy - znajduje się kościół parafialny p.w. św. Katarzyny, zbudowany w połowie XVI; pierwotny, zbudowany ok. 1370 r. z drewna, spalił się w 1550 r. W tej zabytkowej świątyni znajduje się interesujący obiekt. Jest nim renesansowe sakramentorium (kamienne, trzykondygnacyjne) z drugiej połowy XVI wieku, fundacji rodziny Wituńskich herbu Rola . W jego górnej części znajduje się jakby signum temporis w postaci dwóch lwów trzymających kartusz z herbem Rola i syglami ?SW?.

Takie są historyczne przesłanki przemawiające dość dobitnie za wyborem herbu Rola jako herbu dla Gminy Witonia. Istnieją jednak i przesłanki współczesne, nie mniej przemawiające za wyborem herbu Rola jako herbu Gminy Witonia.

Oto od ponad 20 lat, z inicjatywy nieżyjącej już ś.p. Janiny Kuś (+ 2000), pełniącej wówczas funkcję Naczelnika Gminy Witonia, na granicy gminy przy drodze wojewódzkiej Kutno - Łęczyca - Łódź, został ustawiony słup graniczny z herbem ROLA i nazwą gminy (vide: dokumentacja fotograficzna). Obiekt ten na przestrzeni tychże minionych 20 lat wielokrotnie był odnawiany i stąd tez bez obawy uchybieniu prawdzie można stwierdzić, iż na stałe wrósł on wraz z herbem ROLA nie tylko w pejzaż gminy, lecz także i w pamięć jej mieszkańców, pełniąc tym samym nieformalną funkcję znaku-herbu gminy (nota bene - jak widać to na dokumentacji fotograficznej - od początku godło herbu umieszczone zostało w tarczy typu francuskiego; jest to zapewne naleciałość z okresu PRL, kiedy to godło państwowe było w formie herbu z tego typu tarczą).

Z chwilą restytucji samorządów powiatowych, a więc dziesięć lat temu, herb Rola pojawił się w witrynie internetowej Powiatu Łęczyckiego jako nieformalny, funkcjonujący do dzisiejszego dnia znak rozpoznawczy Gminy Witonia; widnieje on także jako ?logo? Gminy Witonia w jej opisie w dwóch wydaniach ?Przewodnika po Łęczycy i Powiecie Łęczyckim? wydanych w 2000 r. i w 2005 r.

Dodajmy tu, że na przestrzeni ostatnich ponad 20 lat herb Rola był wielokrotnie, a nawet dość często, używany przy różnych okazjach i uroczystościach gminnych przez lokalne władze i miejscową społeczność jako signum (znak - symbol) Gminy Witonia.

Można zatem przyjąć, iż przedstawione wyżej fakty stanowią wystarczające argumenty do uznania herbu Rola za herb Gminy Witonia.

Autor: Krzysztof J.Guzek

Member of The Heradry Society of Scotland

Przypisy:

1. Szymański J., Prof. dr hab.: ?Herbarz rycerstwa Polskiego z XVI wieku?, Warszawa 2001. s. 253

2. Szymański J, Prof.dr hab.: ?Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego?, Warszawa 1993, s.254

3. ?Wnioski I Krakowskiego Kolokwium Heraldycznego w sprawie symboliki samorządowej III Rzeczypospolitej? [w]: ?Współczesna heraldyka samorządowa i jej problemy?, pod red. W.Drelicharza i Z. Piecha, Kraków 2000, s. 237, pkt.14

4. Prasnowska A.: ?Gmina Witonie. Herb Rola?, [w]: ?Przewodnik po Łęczycy i regionie Łęczyckim?, prac. zbior. Pod red. J. Szymczaka, Wyd. I - Łęczyca 2000, s.187 i Wyd. II - Łęczyca 2005, s.191.

5. Tą część uzasadnienia opracowano na podstawie opisu gminy w ?Przewodniku po Łęczycy i Powiecie Łęczyckim?, Łęczyca 2000 (Prasnowska A.: ?Gmina Witonia?. s.138-144).

6. Juliusz hr. Ostrowski: ?Księga herbowa rodów polskich?, Warszawa 1903, Zeszyt XVI, s. 632

---------------------------------------------------------

Literatura

1. Szymański J., Prof. dr hab.: ?Herbarz rycerstwa Polskiego z XVI wieku?, Warszawa 2001.

2. Szymański J., prof.dr hab.: ?Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego?, Warszawa 1993,

3. ?Wnioski I Krakowskiego Kolokwium Heraldycznego w sprawie symboliki samorządowej III Rzeczypospolitej? [w]: ?Współczesna heraldyka samorządowa i jej problemy?, pod red.W.Drelicharza i Z. Piecha, Kraków 2000

4. Prasnowska A.: ?Gmina Witonia. Herb Rola?, [w]: ?Przewodnik po Łęczycy i regionie Łęczyckim?, prac. zbior. pod red. J. Szymczaka, Wyd. I - Łęczyca 2000, i Wyd. II - Łęczyca 2005,

5. Juliusz hr. Ostrowski: ?Księga herbowa rodów polskich?, Warszawa 1903, Zeszyt XVI, s

6. Jońca A., Kochanowski J.: ?Rycerskie herby Polaków (2)?, Warszawa 1989

7. Gajl T.: ?Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku?, Gdańsk 2007

Ilustracje

1. Kartusz herbowy z godłem herbu Rola Szymona Wituńskiego na sakramentorium w kościele parafialnym w Witoni.

2. Zdjęcie słupa granicznego gminy przy drodze wojewódzkiej Kutno - Łęczyca - Łódź.

3. Strona główna chorągwi Gimnazjum w Witani z herbem Rola.

5. Odmiany herbu Rola w ?Księdze herbowej rodów polskich? J. Ostrowskiego

6. Odmiana herbu Rola w ? Rycerskich rodach Polaków? A.Jońcy i J. Kochanowskiego.

7. Odmiana herbu Rola w ?Herbarzu Polskim? T.Gajla.

8. Tarcze typu francuskiego w ?Heraldry? O.Neubeckera

Szczegóły

Nadrzędna kategoria: witonia

Opublikowano: 18 sierpień 2010

Polecane adresy

http://www.ms.ecclesia.org.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=159&Itemid=64 -  Dzieje kościoła i strasznego dworu w Sławoszewie